Hoe zit het? Hoe is de zachte G Noord-Brabant en Limburg binnengedrongen?
Publicatiedatum: 27 augustus 2024
Ogenschijnlijk simpele vragen zijn vaak het moeilijkst om te beantwoorden. In de rubriek Hoe zit het? proberen wij elke week het antwoord te vinden op zulke vraagstukken. Deze keer: hoe is de zachte G Noord-Brabant en Limburg binnengedrongen?
Van Engelse en Duitse ‘guh’ tot zachte G
Als iemand uit Noord-Brabant of Limburg komt, is diegene meestal te herkennen aan de zachte G. Ook in de Achterhoek, Twente en de omgeving van Nijmegen komt de zachte G voor. Maar hoe is deze karakteristieke uitspraak precies ontstaan? Neerlandicus Marc van Oostendorp (Radboud Universiteit), bekend van de MAX-podcastserie Het Dialectenbureau, heeft veel onderzoek gedaan naar de oorsprong van dialecten. De zachte G heeft dezelfde origine als de Engelse en Duitse G (‘guh’). Deze horen we terug in vernederlandste woorden als ‘Goal’, ‘Game’, ‘einzelGänger’ en ‘fingerspitzenGefühl’ terugvinden.
Hoe produceert u een zachte G?
Want de zachte G en de Engels-Duitse G ontstaan allebei in uw mond, volgens een vrijwel identieke handeling. U duwt uw tong omhoog in de richting van uw gehemelte, vervolgens blaast u lucht naar buiten. “Die ‘guh’ maak je, door heel even met je tong je mond dicht te maken. Dat kun je gewoon voelen bij jezelf”, legt Van Oostendorp uit in de podcast Alledaagse Vragen (BNNVARA). Het verschil met de zachte G is minimaal. “Dan maak je het niet helemaal dicht, maar een klein beetje dicht. Zodat je de lucht erdoor naar buiten perst. En de zachte G, dat is de truc, maak je op dezelfde plaats als die ‘guh’.”
Het huidige Nederlands behoort tot de West-Germaanse talen, samen met onder meer het Duits, Engels, Afrikaans en Fries. Het is dus niet zo vreemd dat onze taal Duitse en Engelse sporen bevat. Dat geldt al helemaal voor de G, aangezien de ‘guh’ en de zachte G op bijna dezelfde manier tot stand komen. Maar in de loop van de eeuwen hebben steeds meer mensen onbewust hun tong een paar centimeter laten zakken, niet tegen het gehemelte aan, maar iets daaronder. En daardoor heeft de ‘guh’ langzaam maar zeker plaatsgemaakt voor de zachte G.
Harde G heeft zachte G verdrongen: hoe is dat gekomen?
Sterker nog: volgens Van Oostendorp is de zachte G ooit dominant geweest in het hele gebied dat het huidige Nederland omvat, ook buiten Noord-Brabant en Limburg dus. Maar later heeft de harde G terrein gewonnen in Nederland, vooral na de 19e eeuw is het hard gegaan. Hoe dat precies is gebeurd, is niet duidelijk. Maar Van Oostendorp heeft hier wel een theorie over. “Er woonde in de binnenstad van Amsterdam een hele grote groep joden. Die spraken een hele andere taal, Jiddisch. En dat Jiddisch had waarschijnlijk een harde G”, vertelt de hoogleraar in Alledaagse Vragen.
Die harde G is vanuit de Randstad verder over het huidige Nederlandse grondgebied verspreid. Maar de katholieke provincies Noord-Brabant en Limburg zijn hiervan gevrijwaard gebleven. Volgens Van Oostendorp is er weinig contact (en dus weinig culturele uitwisseling) geweest tussen Randstedelingen enerzijds en Brabanders en Limburgers anderzijds. Want destijds zijn er weinig katholieke zuiderlingen gaan studeren, in universiteitssteden als Amsterdam, Leiden en Utrecht. “Omdat men minder afhankelijk was van wat er allemaal gebeurde in die protestantse Randstad”, vertelt hij.
Brabantse concertreeks en Dag van de Zachte G
En nu is de zachte G onlosmakelijk verbonden met de zuidelijke provincies. Vooral in Noord-Brabant wordt de zachte G gekoesterd. De naam Groots met een zachte G, de bekende concertreeks van Guus Meeuwis in het Eindhovense Philips Stadion, is uiteraard niet zomaar gekozen. Het regionale medium Omroep Brabant organiseert sinds 2022 de Dag van de Zachte G op 7 juli. Want op de 7e dag van de 7e maand staat de 7e letter van het alfabet centraal.
(Bron: Alledaagse Vragen (BNNVARA), Nieuwsweekend (NPO Radio 1), Het Dialectenbureau, Omroep Brabant, Historiek.net, Global Talk, Taalcanon.nl. Foto: Iris van den Broek/ANP)
Geef een reactie
U moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.
Wat een onzin!
Limburg hoort pas bij Nederland sinds 1815. Daarvoor was het hertogdom Kleve, Geldern, Gülick, dus Duits of Habsburgs. In de huidige grensstreken worden nu nog dezelfde dialecten gesproken.
De Hollanders hadden 7 Provinciën. 5 huidige provincies hoorden daar gewoonweg niet bij.
Wat ik wel eens zou willen weten is waar die verschrikkelijke Gooise R eigenlijk vandaan komt, want daarmee spraken mensen vroeger ook niet of nauwelijks. Nu hoor je nauwelijks meer wat anders, ook niet bij presentatoren op tv (waar dat blijkbaar verplicht is), en als je die kinderen uit de Randstad hoort praten lijkt het wel alsof ze in Amerika zijn opgegroeid. Ze kunnen sommige woorden niet eens meer fatsoenlijk uitspreken. En helaas verspreidt het zich ondertussen over het hele land.