Naar cookieinstellingen
2 mannen lopen in het bos, bijvoorbeeld in Twente of de Achterhoek.

Hoe zit het? De Achterhoek en Twente, wat zijn de overeenkomsten en wat zijn de verschillen?

Ogenschijnlijk simpele vragen zijn vaak het moeilijkst om te beantwoorden. In de rubriek Hoe zit het? proberen wij elke week het antwoord te vinden op zulke vraagstukken. Deze keer: de Achterhoek en Twente, wat zijn de overeenkomsten en wat zijn de verschillen?

De overeenkomsten tussen Twente en de Achterhoek

De Achterhoek en Twente zijn elkaars noabers (oftewel: buren, in het Achterhoekse en Twentse dialect), gelegen in het oosten van Nederland aan de grens met Duitsland. De dialecten in beide regio’s stammen af van het Nedersaksisch. Daarnaast zijn er tradities die in beide regio’s voorkomen, zoals de paasvuren met Pasen en het midwinterhoornblazen aan het einde van het jaar. Maar er zijn ook (subtiele) verschillen tussen Twente, de Achterhoek en de dialecten.

De grenzen van Twente en de Achterhoek

Ten eerste: waar ongeveer beginnen en eindigen Twente en de Achterhoek? Twente is de regio in het oosten van Overijssel, grofweg het gebied ten oosten van Deventer en ten westen van de Duitse grens. De inwoners noemen zichzelf Tukkers, maar daarover later in dit artikel meer. In Twente zijn er 14 gemeenten, waarvan Enschede, Hengelo en Almelo de grootste zijn. De stad Hengelo is overigens niet te verwarren met het gelijknamige dorp in de Achterhoek, iets ten noorden van Doetinchem. In de buurt van het Twentse Markelo ligt dan weer een buurtschap met de naam Achterhoek.

De regio Achterhoek is het oostelijke gedeelte van de provincie Gelderland, beginnend bij Doetinchem. Want door deze stad stroomt de rivier de Oude IJssel. Grof gezegd ligt ten westen van deze Oude IJssel de regio Liemers, terwijl aan de oostkant de Achterhoek begint. Stichting Achterhoek Toerisme rekent de ‘grensgevallen’ Zutphen en Lochem overigens ook tot de 11 gemeentes in de regio. De naam Achterhoek is volgens historische bronnen ooit bedacht als denigrerende benaming, voor ‘die uithoek’ ver weg van de Randstad. Maar in de loop der jaren is de naam Achterhoek juist omarmd als geuzennaam.

Fries taal dialect
Lees ook: Hoe zit het? Waarom is Fries een taal en geen dialect?

Wat zijn de verschillen tussen Twents en Achterhoeks?

Twente en de Achterhoek hebben ook een eigen streektaal. Voor mensen die niet uit de regio komen, kan het lastig zijn om het Twents van het Achterhoeks te onderscheiden. “Er zijn heel veel overeenkomsten, maar toch ook wat verschillen”, stelt Marije Stomps, schrijver, streektaalfunctionaris en afkomstig uit het Achterhoekse Ruurlo, in Spraakmakers (NPO Radio 1). “Het bekendste is wel de lange ‘o’, die in Twente meer wordt gebruikt. Almelóóóó… Dat doen we hier in de Achterhoek niet. En die harde ‘t’ heb je meer in Twente, in de Achterhoek ook niet zo.”

Daarnaast zijn er woorden die in beide streektalen net anders uit worden gesproken. “Er zijn kleine verschillen, maar we kunnen het heel goed begrijpen van elkaar. Jullie zeggen ‘aans’, wij zeggen ‘anders’”, vertelt Diana Abbink, gespecialiseerd in het Achterhoekse dialect, bijvoorbeeld in het radioprogramma Twents Kwartearken (1Twente Enschede). “En jullie zeggen ‘mangs’, wij zeggen ‘manges’.” Deze 2 woorden betekenen ‘soms’ in het Nederlands.

Accepteer de cookies om dit element te weergeven.

Uiteraard is er ook een invloed van het Duits op beide streektalen. Voor het ontstaan van het woord Tukker zijn verschillende verklaringen, één daarvan wijst op het werkwoord ’tukkeren’, oftewel mank lopen. Volgens deze overlevering is ‘Tukker’ een spottende benaming geweest voor de lichamelijk gehandicapte Nederlanders die in de 18e en 19e eeuw op bedevaart gaan naar het Duitse Stadtlohn, in de hoop om aan de andere kant van de grens te genezen. Net als de naam Achterhoek lijkt de naam Tukker uiteindelijk een geuzennaam te zijn geworden.

Zachte G Noord-Brabant Limburg
Lees ook: Hoe zit het? Hoe is de zachte G Noord-Brabant en Limburg binnengedrongen?

‘Zuvenne’ of ‘zeuven’, extra aandacht voor het Vriezenveens

Overigens zijn er niet alleen verschillen tussen het Achterhoeks en Twents, maar ook binnen het Achterhoeks en Twents. Want in verschillende dorpen en steden zijn er weer dialectvarianten, net als in bijvoorbeeld Limburg ook het geval is. “Een collega van mij komt uit Winterswijk (het uiterste oosten van de Achterhoek, tegen de Duitse grens aan, red.), daar zeggen ze bijvoorbeeld ‘zuvenne’ voor ‘zeven’. Terwijl ik ‘zeuven’ zeg”, aldus Marije Stomps in haar interview met Spraakmakers. “En dan kan het soms zijn dat als je dicht bij de Overijssels grens zit, dat het dialect meer op het Twents lijkt dan op het Winterswijks.”

Extra bijzonder is het dialect van Vriezenveen, ten noorden van Almelo. Want het wijkt zo sterk af van het hedendaagse Twents, dat het volgens taalkundigen één van de 3 volwaardige subcategorieën van het Twents is. Naast het Noordoost-Twents en het Zuidwest-Twents is dat dus het Vriezenveens (ook wel Vjeans genoemd). Dit Vjeans is in de loop der eeuwen grotendeels hetzelfde gebleven, vanwege de geïsoleerde ligging van Vriezenveen. De Nederlandse taalkundige Hendrik Entjes is in de jaren 60 zelfs gepromoveerd aan de Universiteit van Münster, vanwege zijn onderzoek naar de geschiedenis van dit Vriezenveense dialect.

(Bron: MAX vakantieman, Spraakmakers (NPO Radio 1), Levende Talen: Nedersaksisch, Dialectenwoordenboek, GGD Twente, Mijn Gelderland, Historiek.net, TC/Tubantia, 1Twente Enschede, Twentse Taalbank, Canon van Nederland. Foto: Vincent Jannink/ANP)

Geef een reactie

Reactie

    keesje39 says:

    De situering van Twente als “regio in het oosten van Overijssel, grofweg het gebied ten oosten van Deventer en ten westen van de Duitse grens.” is wel wat kort door de bocht! Dan zouden dorpen als Raalte en Holten ook in Twente liggen, maar dat is echt Salland, hoor. De grens tussen Salland en Twente loopt door Nijverdal.

Minder uitleg Meer uitleg

Cookies op de website van omroep MAX. Geef je toestemming!

Wij plaatsen Functionele cookies, om deze website naar behoren te laten functioneren en Analytische cookies waarmee wij het gebruik van de website kunnen meten. Deze cookies gebruiken geen persoonsgegevens. Voor cookies waarmee derden uw surfgedrag kunnen volgen, kunt u hieronder apart toestemming geven.

Meer uitleg

Waarom cookies?

Omroep MAX plaatst specifieke cookies om het gebruiksgemak voor bezoekers te vergroten. Ze helpen in functionaliteit en zijn bedoeld om inzicht te krijgen in de werking en effectiviteit van de websites.

Hiermee kunnen we de bezochte website zo gebruiksvriendelijke en interessant mogelijk maken voor de bezoeker. Hierbij worden geen gegevens verzameld die gebruikt kunnen worden om individuele gebruikers te volgen.

Functionele cookies

Cookies die er voor zorgen dat deze website naar behoren functioneert

De websites van Omroep MAX gebruiken cookies om er voor te zorgen dat onze websites naar behoren werken. Zo gebruiken wij cookies voor:

  • het onthouden van informatie die je invult op de verschillende pagina’s, zodat je niet steeds al je gegevens opnieuw hoeft in te vullen
  • het doorgeven van informatie van de ene pagina aan de volgende pagina, bijvoorbeeld als er een lange enquête wordt ingevuld of als je veel gegevens moet invullen bij een online bestelling
  • het opslaan van voorkeuren, zoals de taal, locatie, het gewenste aantal te tonen zoekresultaten, etc.
  • het opslaan van instellingen voor een optimale videoweergave, zoals de gewenste buffergrootte en de resolutiegegevens van je scherm
  • het uitlezen van je browserinstellingen om onze website optimaal op je beeldscherm te kunnen weergeven
  • het opsporen van misbruik van onze website en diensten, door bijvoorbeeld een aantal opeenvolgende mislukte inlogpogingen te registreren
  • het gelijkmatig belasten van de website, waardoor de site bereikbaar blijft
  • het aanbieden van de mogelijkheid om inloggegevens op te slaan, zodat je die niet elke keer opnieuw hoeft in te voeren
  • het mogelijk maken om te reageren op onze websites

Webstatistieken

Cookies waarmee wij het gebruik van de website kunnen meten.

Om te bepalen welke onderdelen van de website het meest interessant zijn voor onze bezoekers, proberen wij continu te meten met behulp van de software van comScore Digital Analytix hoeveel bezoekers er op onze website komen en welke onderdelen van de website het meest bekeken worden. Hiervoor gebruiken wij cookies.

Het is onderdeel van de (wettelijke) taak van Omroep MAX als Publieke Omroep om te rapporteren over onze prestaties. Daarvoor is het nodig om webstatistieken bij te houden. Ook nemen wij deel aan het landelijke internetbereikonderzoek STIR. Hiervoor gebruiken wij cookies, zodat wij de browser kunnen herkennen en op die manier het aantal bezoekers aan onze websites kunnen meten.

Van de informatie die wij zo verzamelen worden statistieken gemaakt. Deze statistieken geven ons inzicht in hoe vaak onze webpagina's bezocht worden, waar bezoekers de meeste tijd doorbrengen, enzovoort. Hierdoor zijn wij in staat structuur, navigatie en inhoud van de website zo gebruiksvriendelijk mogelijk te maken. De statistieken en overige rapportages kunnen wij niet herleiden tot personen.

Wij gebruiken cookies voor:

  • het bijhouden van het aantal bezoekers op onze webpagina’s
  • het bijhouden van de tijdsduur die elke bezoeker doorbrengt op onze webpagina’s
  • het bepalen van de volgorde waarin een bezoeker de verschillende pagina’s van onze website bezoekt
  • het beoordelen welke delen van onze site aanpassing behoeven
  • het optimaliseren van de website

Voor gebruik van deze cookies is geen toestemming vereist en deze kunnen dan ook niet worden uitgeschakeld.

Sociale media

Sociale cookies verzamelen gegevens over de activiteiten van gebruikers. Dit maakt het onder andere mogelijk om fragmenten van sociale platforms te bekijken, inhoud van onze websites te delen met je vrienden, te reageren op berichten van andere gebruikers en de makers of actief mee te discussiëren op onze forums. Sommige sociale cookies die geplaatst worden, kunnen door sociale medianetwerken ingezet worden om jouw internetgedrag te gebruiken voor commerciële doeleinden. Hier heeft Omroep MAX geen invloed op.

Voor meer informatie over de manier waarop deze derden omgaan met jouw persoonsgegevens, verwijzen wij je door naar het privacy beleid van deze derden. De meest voorkomende zijn:

Cookie-instellingen aanpassen en meer informatie

De cookie-instellingen voor deze website zijn te allen tijde naar je persoonlijke voorkeur te wijzigen. De pagina waarop je deze instellingen kunt wijzigen is te bereiken via deze link Cookie instellingen. Hier is ook gedetailleerde informatie vinden over welke cookies we specifiek plaatsen.

  • Ik wil Sociale Media koppelingen:

    hiermee staat u het plaatsen van Social media Cookies toe, deze netwerken kunnen u volgen en kan uw internetgedrag monitoren voor commerciële doeleinden.