Het straatje
Publicatiedatum: 29 juni 2017
Grote kans dat u het schilderij uit de 5de aflevering van Kunstraadsels kent! Het straatje van Vermeer is één van de bekendste meesterwerken uit de Gouden Eeuw. Bijna een eeuw geleden is het stadsgezicht in bezit van het Rijksmuseum gekomen, waar het sindsdien jaarlijks vele bezoekers uit de hele wereld trekt. Al lange tijd houdt het schilderij de gemoederen bezig, want waar bevindt zich nu eigenlijk dat straatje? Vele theorieën en mogelijke adressen zijn opgeworpen, maar geen enkele heeft professor Frans Grijzenhout overtuigd. Daarom ging hij zelf op onderzoek uit. In 2015 maakte hij zijn opzienbarende bevindingen wereldkundig. In deze aflevering een reconstructie van zijn zoektocht naar de locatie van Het straatje…
Johannes Vermeer
De schilder Johannes Vermeer wordt in oktober 1632 geboren in Delft als zoon van een zijdewerker. De kunst trekt Vermeer aan. Hij sluit zich in 1653 aan bij het schildersgilde in Delft en is daarnaast actief als kunsthandelaar. Opvallend is dat Vermeer maar een klein oeuvre heeft nagelaten, slechts enkele tientallen werken. In het begin schildert hij vooral historiestukken. Daarna stapt hij over naar de intieme genreschilderijen waarmee de ‘meester van het licht’ wereldberoemd is geworden. Vermeer trouwt met Catharina Bolnes, een welgesteld meisje uit een katholieke familie. Samen krijgen zij 11 kinderen. Maar dan stort in het rampjaar 1672 de economie in. Ook de kunsthandel wordt getroffen en Vermeer raakt zijn klantenkring kwijt. Hij komt de klap niet te boven; in 1675 overlijdt hij plotseling op 43-jarige leeftijd in diepe financiële en persoonlijke moeilijkheden.
Wat zegt het schilderij?
In Het straatje zitten allerlei visuele elementen die kunnen helpen bij het achterhalen van de locatie. Kijkt u bijvoorbeeld eens goed naar de 2 poorten, het gootje en het rechter huis. Ontdek wat hieruit is op te maken door met uw muis over de afbeelding te bewegen. Bepaalde delen lichten op. Er zitten in totaal 9 hotspots in het schilderij. Als u daarop klikt, verschijnt meer informatie.
2 poorten
Opvallend is dat er 2 poorten zijn. In Delft zijn er tussen de woonhuizen wel vaker smalle poorten te zien, maar 2 naast elkaar is erg bijzonder.
Zwart-witmotief
Het zwart-witmotief op de poort verwijst naar de stadkleuren van Delft: zwart en wit.
Schrobgoot
In de late middeleeuwen zijn stadbewoners verplicht om regenwater op hun eigen erf af te wateren. Zij vangen het water op en leiden het via een watergeultje naar het midden van de straat of naar de gracht. Gelet op de afstand waarvandaan Het straatje moet zijn geschilderd en de aanwezigheid van zo'n schrobgoot, kan worden aangenomen dat de uitgebeelde huizen aan een gracht liggen.
Bouwkunst
Uit het uiterlijk van dit huis is af te leiden dat het uit de 15de of 16de eeuw stamt. De begane grond is erg hoog, wat typisch is voor de 15de en de 16de eeuw. Op deze manier kan veel licht naar binnen stromen door de ramen. Ook is er een spitsboog in de nis boven de deur te zien, populair van de late middeleeuwen tot de eerste helft van de 16de eeuw. Het is een eenvoudig huis; het is niet erg groot en gemaakt van bakstenen, een goedkoper bouwmiddel. De buurt zal dus ook eenvoudig zijn. Daarnaast ziet het huis er oud en verweerd uit. Vermeer heeft het pand heel gedetailleerd geschilderd. Elk baksteentje is te zien. Daardoor is het erg aannemelijk dat het huis echt heeft bestaan.
Muuranker
Aan muurankers is te zien hoe het dak van een woning loopt.
Muuranker
Aan muurankers is te zien hoe het dak van een woning loopt.
Muuranker
Aan muurankers is te zien hoe het dak van een woning loopt.
Muuranker
Aan muurankers is te zien hoe het dak van een woning loopt.
Muuranker
Aan muurankers is te zien hoe het dak van een woning loopt.
Naast de aanwezigheid van de Delftse stadskleuren, is er nog een andere aanwijzing dat het straatje in Delft ligt. De vroegste beschrijving van het schilderij luidt namelijk ‘enige huizen in Delft’. Bovendien heeft Vermeer daar altijd gewerkt. Het straatje bevindt zich dus zeer waarschijnlijk in Delft. Al deze clous helpen professor Grijzenhout en zijn team om de zoektocht te vernauwen. Het gaat dus om een huis van vóór 1536, gelegen aan een gracht in een eenvoudige buurt in Delft en met 2 poorten ernaast.
Het straatje
Met al deze kennis in hun achterhoofd gaan de kunsthistorici verder met hun zoektocht. Het heeft geen zin alle Delftse grachten langs te lopen; de kans dat de façade van de huizen en de poorten de laatste 300 jaar niet is veranderd is heel klein. Maar toch komt het team verder. Aan de hand van perspectiefonderzoek kunnen ze vaststellen dat het rechterhuis zo’n 6,5 meter breed is. Dan duiken ze de archieven in. Het straatje is niet gedateerd, maar men schat dat het rond 1660 is geschilderd. Dat is dus de periode waarnaar ze zoeken. Een interessante bron komt boven water: De legger van het diepen der wateren, een register uit 1666-1667 waarin de breedte van grachtenpanden en poorten die daarbij horen zijn opgenomen. In de 17de eeuw betalen mensen belasting over de breedte van hun grachtenpand. Met dat geld worden de kades en grachten onderhouden. En dan vindt professor Grijzenhout een beschrijving die precies klopt…
De ontknoping
Wat blijkt? Het gaat om de Vlamingstraat 40 en 42, gelegen in een eenvoudigere buurt met veel slagers en vleeshouwers. Indertijd woont de tante van Vermeer, de weduwe Ariaentgen Claes van der Minne, op nummer 42. Zij verkoopt pens om in haar levensonderhoud en dat van haar 5 kinderen te voorzien. Grappig detail: de rechtse poort heet tot in de 19de eeuw de Penspoort!
De 5de aflevering van Kunstraadsels is te zien op donderdag 29 juni 2017 om 20.25 uur op NPO 2.
(Bron: Rijksmuseum)
