De Matthäus-Passion

Met ‘de Matthäus’ wordt meestal die van Johann Sebastian Bach bedoeld. Maar Bach was niet de enige die een passie schreef. Ook andere componisten als Heinrich Schütz en Georg Philipp Telemann schreven er een. In een passie – ook in de Johannes-, Marcus- en Lucaspassies – wordt het lijdensverhaal van Jezus Christus verteld volgens een van de evangelisten (Mattheus, Lucas, Marcus en Johannes). Maar waar komt de Matthäus-Passion vandaan? De redactie van MAX Avondconcert zocht het uit en vond een aantal bijzondere uitvoeringen.

Bijna vergeten

Zover bekend schreef Bach de Matthäus-Passion rond 1727. Over de exacte datum zijn de meningen nogal verdeeld. Dit komt mogelijk omdat Bach in 1728 een paar kleine wijzigingen heeft aangebracht in de compositie. Hij componeerde het stuk voor Goede Vrijdag. De eerste uitvoering was ook op een Goede Vrijdag: 15 april 1729. Het stuk is geschreven voor 2 orkesten, 2 koren en een aantal solozangers. Het bestaat in totaal uit 68 delen. Naast 14 koralen (een kerklied met meestal strofische vorm) zijn er 27 passages waarin het evangelie wordt gezongen en 27 overige stukken. Het getal 27 staat bij Bach voor de drie-eenheid van God (3×3×3). Zo geliefd als de passie nu is, was ze toen niet. Het stuk werd na Bachs dood in 1750 zelfs een beetje vergeten. Tot een latere componist, Felix Mendelssohn, het weer ging uitvoeren. Overigens wordt de Matthäus-Passion nergens ter wereld zoveel ten gehore gebracht als in Nederland. In de week voor Goede Vrijdag wordt op meer dan 100 plaatsen de Passion uitgevoerd.

Lengte

De Matthäus-Passion duurt lang: afhankelijk van de dirigent ergens rond de 2,5 uur. En wie van een beetje symboliek houdt, komt helemaal aan zijn trekken bij Bach. De Matthäus bestaat namelijk uit twee delen. Zou u die twee delen in kruisvorm op elkaar leggen, waarbij het eerste deel (het kortste) de dwarsbalk is, dan ligt het kruispunt in het eerste deel bij de aankondiging van de verloochening van Petrus, en in het tweede deel (de staande balk), bij de daadwerkelijke verloochening, gevolgd door misschien wel de mooiste aria uit het hele werk: het Erbarme Dich.

De uitvoering Erbarme Dich door Damien Guillon (alt) met het koor en orkest van Collegium Vocale Gent onder leiding van Philippe Herreweghe is een aanrader!

Verschillende uitvoeringen

In de loop der jaren is de Mattheüs op heel veel verschillende manieren uitgevoerd. Bijvoorbeeld langzaam, of juist behoorlijk snel. Met een groot orkest, of klein bezet. Of met moderne instrumenten of juist instrumenten uit Bachs tijd: violen met darmsnaren en strijkstokken die er anders uitzagen (authentieke instrumenten). Hierdoor ontstaat een heel andere klank dan de orkestklank die we nu ‘gewend’ zijn. Hieronder kunt u voorbeelden beluisteren van verschillende uitvoeringen.

Die van Willem Mengelberg met het Concertgebouworkest uit 1939 is legendarisch langzaam. En luister ook naar hoe groot het orkest is! Het Erbarme dich begint op 1.48.30.

Dirigent Ton Koopman is een van de grote pleitbezorgers van uitvoeringen op authentieke instrumenten. Let op de strijkstokken, de houten dwarsfluiten en hobo’s, die ‘traverso’ en ‘oboe d’amore’ heten. Het Erbarme dich zit op 1.25.40. Beeld en geluid lopen niet helemaal gelijk.

Ook dirigent Philippe Herreweghe is voorstander van de uitvoer met authentieke instrumenten. Erbarme Dich begint op 1.25.24.

De uitvoering van Riccardo Chailly en het Concertgebouworkest is met moderne instrumenten. Het is een fragment. Let op de strijkstokken en de fluiten!

MAX Avondconcert zendt op woensdag 23 maart 2016 live de registratie van de Matthäus-Passion uit vanuit Tivoli Vredenburg. De uitvoering is in handen van het Holland Baroque & Het Nederlands Kamerkoor, de Roden Girl Voices o.l.v. Reinbert de Leeuw. De uitzending begint om 19.00 uur op NPO Radio 4.

Heeft u een vraag over de Matthäus-Passion? Stel hem hieronder. De redactie van MAX Avondconcert beantwoordt de vragen!