2 portretten door Frans Hals

In de 6de aflevering van Kunstraadsels gaan professor Frans Grijzenhout en zijn team niet op zoek naar de identiteit van de geschilderde figuren of de locatie, maar naar de schilderijen zelf! De kunsthistorici stuiten op een boedelbeschrijving van de 17de eeuwse schilder Jan Miense Molenaer. Daarin zijn 2 portretten van Molenaer en zijn vrouw Judith Leyster door Frans Hals opgenomen. Maar we hebben geen idee welke schilderijen dit zijn en of ze nog wel bestaan. De kunsthistorici staan deze keer voor de moeilijke opdracht de portretten te vinden…

Frans Hals

Frans Hals is één van de bekendste Hollandse meesters. De schilder wordt circa 1582 geboren in Antwerpen als de zoon van een wever. De familie Hals verhuist in 1585 voor de Spanjaarden en vestigt zich in Haarlem. Daar sluit Frans Hals zich in 1610 aan bij het schildersgilde. Hij is vooral bekend geworden door zijn levendige en kleurrijke schuttersstukken en zijn portretten. Hals’ werk is te herkennen aan de losse toets en de trefzekere figuren, waardoor zijn schilderijen hun spontane en levensechte karakter krijgen. Frans Hals overlijdt in 1666 in Haarlem.

De zoektocht

Wat deze zoektocht vooral erg lastig maakt, is dat er geen enkel later document van Frans Hals is waarin over de 2 portretten wordt gerept. De bezitsgeschiedenis van de nazaten van Molenaer levert niet veel op. Het spoor loopt dood na het overlijden van zijn kleindochter rond 1740. Maar wat wél helpt, is het feit dat Jan Miense Molenaer en Judith Leyster beiden schilders zijn. Van het echtpaar is een aantal (zelf)portretten bekend. Aan de hand daarvan kunnen professor Grijzenhout en zijn team vaststellen hoe het echtpaar eruit moet hebben gezien, en of in het oeuvre van Frans Hals 2 portretten zijn te vinden die lijken op Molenaer en Leyster. Een ingewikkelde onderneming, maar de moeite van het proberen waard.

(Zelf)portretten

Van Judith Leyster is slechts één min of meer zeker zelfportret bekend, de afbeelding hier linksonder. Daarnaast is er een aantal schilderijen van Molenaer van een vrouw waarvan men denkt dat het Leyster kan zijn, bijvoorbeeld de afbeelding hier rechtsonder. Het is dus niet helemaal zeker hoe Leyster er precies heeft uitgezien.

Dat ligt anders bij Jan Miense Molenaer. Hij schilderde diverse zelfportretten en is daardoor makkelijker voor te stellen: een man met bruine opspringende krullen en een pony, een stompe mopsneus, een snorretje en een brede kin met een gleufje erin.

Als de kunsthistorici dit vergelijken met alle portretten die zijn toegeschreven aan Frans Hals, doen ze met hulp van een deskundige een belangrijke vondst! Archieven, kostuumdatering, canvasonderzoek en zelfs forensische gezichtsherkenning: geen middel wordt vervolgens ongebruikt gelaten om Hals’ portretten van Molenaer en Leyster te vinden…

De ontknoping

En inderdaad! Het portret van de man uit het Berlijnse museum beeldt Jan Miense Molenaer uit. Volgens de forensische gezichtsherkenning is er slechts een halve procent kans dat dit niet klopt. Het is lastiger wat het portret met de vrouw betreft. Het zou Judith Leyster kunnen zijn, maar het kan ook niet het geval zijn. Wie weet of dit laatste kunstraadsel in de toekomst nog wordt opgelost!

De 6de aflevering van Kunstraadsels is te zien op donderdag 6 juni 2017 om 20.25 uur op NPO 2.

(Bron: Rijksmuseum, Frans Hals Museum)