Tuinbezoek: Botanische Tuinen Utrecht

Publicatiedatum: 29 juli 2020

Wat groeit en bloeit er in de voor het publiek toegankelijke tuinen in Nederland? We nemen deze keer een kijkje bij Botanische Tuinen Utrecht, één van de oudste nog bestaande universitaire tuinen van Nederland.

Een stukje geschiedenis

In 1639, 3 jaar na de oprichting van de Utrechtse Universiteit, zijn de botanische tuinen opgericht. De eerste tuin wordt nog aangelegd op het toenmalige bolwerk Sonnenborgh, waar zich nu de Sterrenwacht bevindt. Later volgt de Lange Nieuwstraat, waar nu het Universiteitsmuseum gevestigd is, en tegenwoordig is de hoofdlocatie van de tuinen in Utrecht te vinden op Fort Hoofddijk.

Onderwijstuin

De eerste tuin in 1639 is aangelegd als onderwijstuin voor studenten in de medicijnen. Biologie als vak bestaat in die tijd nog niet. In vergelijking met andere botanische tuinen is de Utrechtse hortus dan vrij klein. Het oppervlak beslaat circa 1 hectare en bevat ongeveer 650 plantensoorten. In 1723 verhuist de universiteit naar een ruimer en beter terrein aan de Nieuwegracht. Toenmalig hortulanus Serrurier legt de bijbehorende tuin aan volgens het plantensysteem van de Leidse hoogleraar Boerhaave. De Utrechtse tuin speelt, naast die in Leiden en Amsterdam, een belangrijke rol bij de ontwikkeling van de systematische plantkunde in Nederland.

Fort Hoofddijk

Tegenwoordig is het grootste deel van de plantencollectie van de Botanische Tuinen te vinden in de tuinen rond Fort Hoofddijk. De aanleg is begonnen in 1963. Het fort is onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en gebouwd in 1879. Het bestaat uit een hoofdremise en 2 zijremises. De tuinen zijn aangelegd op en rondom de diverse remises. Deze hebben het mogelijk gemaakt een relatief hoge (12 meter) en grote rotstuin aan te leggen. Voor de aanleg van de rotstuin op de linker zijremise is ook nog zo’n 2.100 ton steen uit de Belgische Ardennen gebruikt. Na de rotstuin is begonnen met de Evolutietuin en in de jaren 80 zijn de Tropische Kassen gebouwd. De houten genieloods waarin de entree gevestigd is, is ook nog een overblijfsel uit de Linietijd van het fort. Om ervoor te zorgen dat de soldaten vanaf de forten een vrij schootsveld hebben, zijn in een cirkel van 300 meter om het fort heen alleen houten gebouwen neergezet (kringenwet).

Fort Hoofddijk

Plantencollectie

Eind jaren 80 hebben de Nederlandse botanische tuinen onderling afspraken gemaakt over een zo goed mogelijke spreiding van collecties. Hierdoor is er in Nederland een groot scala aan plantensoorten, -geslachten en -families te vinden. Evenals specialisaties in bijvoorbeeld rotsplanten of Zuid-Amerikaanse flora. De Botanische Tuinen Utrecht zijn, met 14 goedgekeurde deelcollecties, één van de grootste deelnemers aan deze overkoepelende Nederlandse Plantencollectie. Naast de rijkelijk begroeide rotstuin, is er een grote kas met tropische planten te vinden. In de Ontdektuin zijn er 18 plantenthema’s zoals medicinale planten, plantaardige verfstoffen en planten uit de Bijbel. Verder bieden het grote bijenhotel en de vele borders en poeltjes een uiterst populaire leefomgeving voor vele bijen, vlinders en libellen. En de menselijke bezoekers een zee aan ruimte en unieke bloemen.