Hoe zit het? Wat is het verschil tussen steden, dorpen, gehuchten en buurtschappen?
Publicatiedatum: 25 april 2023
Ogenschijnlijk simpele vragen zijn vaak het moeilijkst om te beantwoorden. In de rubriek Hoe zit het? proberen wij elke week het antwoord te vinden op zulke vraagstukken. Deze keer: wat is het verschil tussen steden, dorpen, gehuchten en buurtschappen?
Voor de wet zijn alle plaatsen gelijk
Een belangrijke nuance om mee te openen: wettelijk gezien bestaat dit onderscheid niet. Tussen 1848 en 1851 zijn de klassieke stadsrechten namelijk afgeschaft. Sindsdien zijn ‘gemeente’, ‘bebouwde kom’ en ‘woonplaats’ de formele benamingen voor de steden, dorpen, gehuchten en buurtschappen geworden. Het verschil hiertussen bestaat dus alleen in een informele context.
Stad versus dorp: wat is het verschil?
Het onderscheid tussen steden en dorpen is nog relatief eenvoudig te maken, al zijn hier sinds de 19e eeuw dus geen vaste definities meer voor. Voor die tijd heeft het bezit van stadsrechten altijd het verschil tussen stad en dorp gemaakt. Maar na de afschaffing van die stadsrechten zijn er andere, niet-officiële criteria voor in de plaats gekomen. Dat zijn een inwoneraantal van minstens 25.000, een eigen bestuur en voorzieningen als ziekenhuizen, een station en middelbare scholen. Dit hoeft overigens ook weer niet alles te zeggen. Het Gelderse Wijchen voldoet aan al deze voorwaarden, maar geldt toch als dorp. En het Noord-Brabantse Gemert is dan weer een ‘verstedelijkt dorp’.
Dorp versus buurtschap en gehucht: wat is het verschil?
Net als bij steden en dorpen zijn hier geen sluitende definities voor. De omvang van de plaats is een belangrijke factor. Een dorp is groter dan een gehucht, dat meestal weer net iets groter is dan een buurtschap. Traditioneel is het de aanwezigheid van een kerk die het verschil maakt. Een plaats met een eigen kerk mag zich van oudsher een dorp noemen, in plaats van een gehucht of buurtschap.
Buurtschap versus gehucht: wat is het verschil?
Beide benamingen zijn gangbaar voor plaatsen die buiten de bebouwde kom van een andere stad of dorp liggen, meestal zonder kerk. De termen ‘buurtschap’ en ‘gehucht’ worden vaak door elkaar heen gebruikt. Het Friese plaatsje Bartlehiem, bekend van het Elfstedentocht-bruggetje op bovenstaande foto, krijgt bijvoorbeeld beide toevoegingen. Volgens sommige bronnen zijn er wel kleine onderlinge verschillen. Als de huizen in een kleine woonplaats dicht op elkaar zijn gebouwd, zou er sprake zijn van een gehucht. Zijn de woningen verder van elkaar verspreid, dan is buurtschap de meer gangbare term. Daarnaast heeft de term gehucht een minder positieve associatie, als kleinerend bedoelde naam voor een plek met weinig betekenis. De naam buurtschap weerspiegelt juist eenheid en saamhorigheid.
Ede een dorp, Emmeloord een stad?
De verdeling tussen steden, dorpen, gehuchten en buurtschappen doet denken aan de verdeling tussen talen en dialecten. Waarom is Fries bijvoorbeeld een officiële taal en geen dialect? Omdat het nu eenmaal officieel is vastgelegd als taal. Een gemeente geldt als stad, dorp, gehucht of buurtschap, omdat we het nu eenmaal zo noemen. Want er is al bijna 200 jaar geen wet meer die deze verdeling officieel maakt. In Ede wonen bijvoorbeeld ruim 78.000 mensen, waardoor het ruimschoots voldoet aan de voorwaarden om zichzelf een stad te noemen. Toch zijn er onder Edenaren nog altijd discussies of hun woonplaats een stad of dorp is. Emmeloord daarentegen komt net boven de 26.000 inwoners uit, maar geldt wel als stad. Naar de maatstaven van de gemeente Noordoostpolder is hoofdstad Emmeloord natuurlijk wel een grote plaats. Ede daarentegen is omringd door nog grotere plaatsen, zoals Utrecht, Amersfoort, Apeldoorn en Arnhem.
(Bron: Omroep Gelderland, De Telegraaf, Algemeen Dagblad, Hilversum.nl, Het Dialectenbureau, Indebuurt.nl, Landvandepeel.nl, Historiek.net, Ededorp.nl, Allecijfers.nl, Plaatsengids.nl, Rijckheyt.nl Foto: Adrie Oosterwijk/Shutterstock)
