Ziek van eenzaamheid

Eenzaamheid is in onze samenleving meer en meer een probleem. Bijna de helft van de Nederlanders heeft regelmatig gevoelens van eenzaamheid. Meer dan een miljoen geeft aan zich zelfs sterk eenzaam te voelen. Maar is het mogelijk om letterlijk ziek te worden van eenzaamheid? We leggen deze vraag voor aan dokter Ted van Essen. 

Diagnose

Eenzaamheid is niet een probleem dat de huisarts kan oplossen, maar waar de huisarts wel regelmatig mee te maken krijgt. Mensen komen met hoofdpijn of buikpijn of somberheid of duizeligheid of met bekende chronische aandoeningen als hoge bloeddruk bij de huisarts. In het gesprek komt de eenzaamheid vanzelf op tafel of de huisarts vraagt er speciaal naar. Via de vraag wie de boodschappen doet, wie de medicijnen regelt, met wie iemand overlegt over zijn klachten of dat iemand op een sportclubje zit, probeert de huisarts hier achter te komen.

Lichaam, geest, maatschappelijke- en sociale problemen

Als iemand bij de huisarts komt met klachten van vermoeidheid, chronische pijn, slecht slapen of somberheid, dan is niet altijd gelijk duidelijk wat er aan de hand is. Samen met de patiënt probeert de huisarts uit te zoeken waar het aan kan liggen. Dat gebeurt aan de hand van het 4-domeinen-model. Die 4 domeinen zijn het lichaam, de geest, maatschappelijke problemen en sociale problemen. Bij het lichaam moet u denken aan ziektes, letsels en beperkingen. Bij de geest kan het zijn dat psychische zaken een rol spelen, bijvoorbeeld rouw of zelfs depressie. Maar het kan ook met gevoelens te maken hebben, met het karakter, met belangrijke levensgebeurtenissen of religieuze of geloofsproblemen. Bij maatschappelijke problemen moet u denken aan werk, wonen of financiën. Bij sociale dingen komen het gezin, de familie, informele ondersteuning en het zorgsysteem aan de orde.

De huisarts kan niet alles oplossen

Tijdens het gesprek blijkt vaak dat er op meerdere terreinen iets speelt. De huisarts kan niet al deze problemen oplossen. Wel de lichamelijke problemen, daarvoor schakelt de huisarts vaak de praktijkondersteuner ouderenzorg in. Die gaat vaak preventief op huisbezoek en kan eenzaamheid signaleren. Geestelijke problemen komen vaak bij een praktijkondersteuner GGZ of een psycholoog terecht. Het helpt soms om te werken aan acceptatie van de toestand en niet te kijken naar wat u niet meer kunt, maar juist naar wat nog wel. Maar soms kan iemand beter gaan praten met een geestelijk verzorger als een dominee of een humanistisch raadsman, wanneer het vooral om zingeving gaat. Voor de maatschappelijk problemen kan iemand beter contact opnemen met een wijkteam. In sommige gemeenten heet dat een ‘sociaal team’ of een ‘gebiedsteam’. Daarin werken vaak maatschappelijk werkers samen met ouderenadviseurs, deskundigen in geldproblemen, opvoedingszaken en jeugdzorg.

Ziek van eenzaamheid

Maar men kan ook letterlijk ziek worden van eenzaamheid. Het is aangetoond dat mensen die eenzaam zijn vaker hart- en vaatziekten krijgen, vaker depressief zijn, meer verslavingsproblemen hebben. Andersom komt eenzaamheid vaker voor bij mensen met gezondheidsproblemen of mensen met een beperking. Ook mensen die alleen wonen, door het overlijden van een partner of een scheiding, hebben kans op eenzaam te worden. Ook bij niet-westerse migranten ligt eenzaamheid op de loer. Dus zeker niet alleen bij ouderen. Zij hebben door hun leeftijd wel vaker met verlies te maken van bijvoorbeeld hun partner, vrienden, werk, gezondheid en vaardigheden.

“Toen ik net huisarts was, ging ik vaak bij oudere mensen op bezoek om te kijken hoe het ging, ongevraagd. Zogenaamd om de bloeddruk te meten of medicijnen voor te schrijven. Maar zo’n sociale visite was vooral bedoeld om de vinger aan de pols te houden. Dat deden wijkverpleegkundigen en gezinsverzorgsters ook en de thuiszorg kwam vaak aan huis, als was het alleen maar voor huishoudelijke hulp. Die contacten waren enorm belangrijk en die zijn allemaal wegbezuinigd.”

Benoemen is het begin

In sommige gevallen is het contact met de huisarts het enige contact dat die persoon heeft. Als de eenzaamheid eenmaal benoemd is dan is het goed om samen te werken met hulpverleners. Een gezondheidscentrum is daar een goed voorbeeld van. Huisartsen die nauw samenwerken met andere hulpverleners. “In de buurt waar mijn praktijk stond hebben we destijds daar wat op gevonden. Toen dat gezondheidscentrum werd gebouwd, hebben we contact gelegd met de gemeente. Die was actief met de zogenaamde Gezonde-Wijk-aanpak. Onderdeel daarvan was ook de plaatselijke welzijnsorganisatie. Uiteindelijk is daaruit een structuur voortgekomen, waarbij de huisarts iemand met zo’n welzijnsvraag gericht naar de Informatiewinkel in de wijk kan sturen. Dat heet ‘Welzijn op recept’. ” Dit systeem blijkt goed te werken. De huisarts hoeft zich niet in het welzijnsprobleem te verdiepen, maar zorgt voor een ‘warme overdracht’ door het contact te faciliteren. Deze aanpak wordt ook in andere steden gebruikt, steeds met een lokale invulling.

Eén tegen eenzaamheid

Woensdag 16 oktober 2019 organiseert MAX een speciale thema-uitzending over eenzaamheid, Eén tegen eenzaamheid. De presentatie is in handen van Sybrand Niessen en Martine van Os. Hoogleraar klinische neuropsychologie Erik Scherder laat op die avond zien wat eenzaamheid met het menselijk brein doet. Gedragsbioloog Patrick van Veen kijkt juist naar de dierenwereld, waar eenzaamheid ook bestaat en gevolgen heeft. Ook is er muziek van onder anderen Trijntje Oosterhuis en The 100 Voices of Gospel. Wilt u bij de uitzending aanwezig zijn? Meld u dan direct aan!

Dit onderwerp wordt besproken in Tijd voor MAX op dinsdag 8 oktober 2019.

—

Stel uw vraag aan dokter Ted van Essen

U kunt van dinsdag 8 oktober tot woensdag 9 oktober 2019 10.00 uur hieronder vragen stellen aan dokter Ted van Essen over eenzaamhed. Andere vragen worden niet beantwoord. Na woensdag 9 oktober 2019 mag u uiteraard een reactie achterlaten, maar deze wordt niet meer beantwoord. Dit betreft geen persoonlijk consult! De dokter moet u daarvoor immers goed kennen. Dokter Ted helpt u graag met algemene informatie en achtergronden bij het onderwerp dat is behandeld in Tijd voor MAX.

U moet zich eerst registreren en inloggen om uw vraag te stellen. Uw e-mailadres is niet zichtbaar voor anderen en u kunt een fictieve naam opgeven. De naam die u achterlaat is wel zichtbaar. Ter bescherming van uw privacy verzoeken wij u persoonlijke gegevens niet te vermelden in uw bijdrage.