Wespenallergie

De maanden augustus en september staan bekend als de maanden waarin wespen zich graag laten zien. Ze hebben dan het nest verlaten en gaan op zoek naar eten. Voor ons is het een minder prettig moment, want een wesp laat zich niet snel afschrikken en kunnen voor behoorlijk wat overlast zorgen. Veel mensen reageren panisch als een wesp op hen afkomt, omdat ze niet gestoken willen worden en bang zijn voor een allergische reactie. Maar hoe zit dat met allergische reacties? Dokter Ted van Essen legt uit. 

Misverstand

Vrijwel iedereen die gestoken wordt door een wesp krijgt een flinke rode bult die behoorlijk pijnlijk kan zijn. Maar het is een wijdverbreid misverstand dat een flinke rode pijnlijke zwelling na een steek van een bij of wesp, erop duidt dat men allergisch is. Of sterker nog, moet vrezen bij een volgende steek dat er een kans bestaat op een anafylactische shock. Het is normaal dat er na steek van een wesp of bij een zwelling en pijn ontstaan. Dat is de normale ontstekingsreactie die zich kan ontwikkelen van een kleine bult tot een flinke zwelling. In sommige gevallen kan het deel van het lichaam waar men is gestoken in zijn geheel opzwellen en dat kan behoorlijk pijnlijk zijn. Zo’n zwelling kan wel tot 2 weken aanhouden. Wie bijvoorbeeld op de vinger gestoken wordt kan zelfs een heel gezwollen arm krijgen. Dit wil nog steeds niet zeggen dat het hier dan gaat om een allergische reactie.

Uitgebreide lokale reactie

Bij een plek groter dan 10 centimeter doorsnee wordt wel gesproken van een uitgebreide lokale reactie. Zo’n lokale reactie kan wel gevaarlijk zijn als de steek in de keel is geweest. In de keel is namelijk geen ruimte voor zwelling en dan kunnen er ademhalingsproblemen ontstaan. Bij zo’n steek moet u direct naar de Spoedeisende hulp (SEH). In andere gevallen van een versterkte reactie op een steek, kunt u bij de huisarts terecht die indien nodig corticosteroïdecrème kan voorschrijven of bij ernstige zwelling prednisontabletten. Gelukkig wordt een mens gemiddeld niet vaker dan 1 keer in de 10 jaar gestoken door een wesp.

Allergische reactie

Van echte allergie voor insectensteken, dat kan ook gaan om bijen, muggen, horzels, hommels, dazen of hoornaar, is pas sprake als niet een deel van het lichaam, maar meerdere organen van het lichaam zoals huid, maag, darm, longen, het centraal zenuwstelsel en hart en bloedvaten bij de reactie betrokken zijn. Zoiets heet een systemische reactie. In Nederland is ongeveer 1 procent van de bevolking werkelijk allergisch voor insectengif. Zij moeten op hun hoede zijn, want een steek kan dan wel degelijk ernstige gevolgen hebben. In ons land overlijden jaarlijks 2 tot misschien wel 5 mensen aan een anafylactische shock ten gevolge van een insectensteek. Het werkelijke aantal is niet zeker, omdat een overlijden niet altijd aan een insectensteek wordt gekoppeld.

Systemische allergische reactie

Bij een systemische allergische reactie oftewel ‘anafylaxie’ komt er als reactie op het allergeen, het insectengif, massaal histamine vrij uit de ontstekingscellen (mestcellen) in het lichaam. Die histamine veroorzaakt een soort allergische kettingreactie. De bloedvaten verwijden zich waardoor de bloeddruk daalt, de luchtwegen vernauwen zich, en huid en slijmvliezen gaan zwellen. Meestal treedt de reactie binnen een kwartier op, en over het algemeen geldt: hoe sneller de reactie, hoe ernstiger het beloop. Er worden 4 graden in onderscheiden, en in oplopende ernst zijn de meest voorkomende verschijnselen: jeuk, uitslag en netelroos over het hele lichaam, zwelling van de ogen, de lippen, keel en/of tong, moeite met ademhalen, slikken en spreken, maag-darmklachten zoals misselijkheid en overgeven, diarree, sterke bloeddrukdaling, hartritmestoornissen, bewustzijnsverlies, shock en in uitzonderlijke gevallen een hartstilstand.

Wie reageert allergisch?

Het lastige is dat we van tevoren niet weten of we allergisch reageren op een steek. Anders dan bij andere vormen van allergie treedt er bij dit type geen reactie op meteen bij het allereerste contact met de allergie-veroorzaker, maar pas bij een volgende steek. Na die eerste blootstelling volgt wat men noemt een ‘sensibilisering’. Het lichaam maakt dan antistoffen aan. Pas na herhaald contact met het allergeen treedt de eigenlijke allergische reactie op. Dus mensen die allergisch blijken voor wespengif zijn tenminste al 1 keer eerder gestoken, maar liepen toen alleen een pijnlijke plek op. Waarschijnlijk zijn ze het allang weer vergeten. En ook als men al 10 keer gestoken is zonder noemenswaardige gevolgen wil dat niet zeggen dat de 11e keer niet toch een anafylactische shock kan opleveren. Tegelijk is het ook zo dat het helemaal niet gezegd is dat iemand die eenmaal een heftige allergische reactie op een wespen- of bijensteek heeft gehad die de volgende keer opnieuw krijgt. De kans daarop wisselt. Bij een lichte reactie is dat 20 procent en bij een zware reactie wel 70 procent. Ook lopen ouderen een grotere kans op nogmaals een anafylactische reactie. Maar op dit moment is er geen mogelijkheid om met zekerheid te voorspellen of men een volgende keer weer zo ziek wordt van een steek. Noch een huidtest, noch een test op antistoffen(RAST), zelfs niet een proefsteek met een levend insect kan daar duidelijkheid over geven.

Wat te doen bij een steek

Wie voor de eerste keer gestoken wordt is natuurlijk niet voorbereid op de reactie van het lichaam. Maar wanneer er sprake is van méér dan alleen huiduitslag over het hele lichaam, dus wanneer er ook overal zwellingen ontstaan of u het gevoel krijgt het bewustzijn te verliezen, kan het beste zo snel mogelijk medische hulp inschakelen. Dus direct naar een SEH gaan of 112 bellen. U krijgt dan adrenaline toegediend. Ook wordt uitgezocht om precies welk insectengif het gaat. Mensen die wel al eerder een allergische reactie hebben gehad of zelfs een anafylactische shock, krijgen daarna in de meeste gevallen noodmedicatie voorgeschreven die ze altijd bij zich moeten dragen. Die medicatie bestaat uit antihistaminetabletten, prednison en veelal ook een kant-en-klare injectiespuit met adrenaline, in een zogenaamde auto-injector. Na een steek neemt u eerst de tabletten in, en als die de allergische reactie niet stoppen kunt u uzelf (eventueel door de kleding heen) injecteren met adrenaline, bijvoorbeeld in het bovenbeen. De auto-injector is zo gemaakt dat dat heel eenvoudig gaat. Deze injectie is bedoeld om de tijd te overbruggen tot er professionele hulp is ingeschakeld. Dus ga ook in dit geval zo snel mogelijk naar de SEH of bel 112.

Angst voor herhaling

Het is goed voor te stellen dat na zo’n allergische reactie er grote angst ontstaat voor een herhaling. Sommige mensen durven niet meer naar buiten. In zo’n geval zullen artsen een desensibilisatiekuur, oftewel immunotherapie adviseren, want daarmee kan herhaling wel worden voorkomen. Immunotherapie richt zich op de onderliggende oorzaak van de allergie. Gedurende ongeveer 2 maanden krijgt de patiënt wekelijks in kleine, oplopende doses gezuiverd wespen- of bijengif geïnjecteerd, en daarna nog ongeveer 3-5 jaar lang elke 6 weken. Uiteraard gebeurt dat onder medisch toezicht zodat er bij eventuele problemen snel kan worden ingegrepen. Al bij het begin van de onderhoudsfase die dus een aantal jaren duurt is de patiënt volledig beschermd en loopt hij zelfs minder risico dan de gemiddelde Nederlander. Hij is ongevoelig voor het insectengif en hoeft dan dus ook geen auto-injector meer bij zich te dragen. Dat blijkt de kwaliteit van leven fors te verbeteren. Die behandeling is een van de meest effectieve behandelingen die we kennen, maar het duurt dus wel een paar jaar voor het blijvend weg is.

Tips

Niet gestoken worden is natuurlijk het allerbeste. Veel tips liggen nogal voor de hand, zoals het vermijden van afvalbakken en rottend fruit, en het dragen van beter bedekkende kleding. Maar sommige dingen zijn wel goed om te weten, zoals dat wespen vaak in de grond leven. Loop daarom buiten niet op blote voeten, en wees voorzichtig met het verplaatsen van dikke oude takken of boomstronken. Ook zwarte kleding of kleding met kleurige bloempatronen kunt u beter vermijden. Gebruik geen sterk geparfumeerde zeep, aftershave, haarspray of zonnebrandcrème. Ook transpiratievocht kan insecten aantrekken, dus kijk uit met inspannende activiteiten. Wordt u toch gestoken, dan is het uiteraard goed om (bij een bijensteek) snel de angel uit de huid te verwijderen, want ook een losse angel zonder insect kan nog doorgaan met het pompen van gif. Kras de angel met de nagel weg, niet uittrekken met een pincet, of tussen je vingers, want dan knijpt u het gifzakje nog verder leeg.

Lees ook: Wespenoverlast 2019, wat is de verwachting? En tips om de overlast tot een minimum te beperken en Wat te doen tegen al die wespen? 

Dokter Ted van Essen bespreekt dit onderwerpen in Tijd voor MAX op dinsdag 3 september 2019.

—

Stel uw vraag aan dokter Ted van Essen

U kunt van dinsdag 3 september tot woensdag 4 september 2019 10.00 uur hieronder vragen stellen aan dokter Ted van Essen over wespensteken. Andere vragen worden niet beantwoord. Na woensdag 4 september 2019 mag u uiteraard een reactie achterlaten, maar deze wordt niet meer beantwoord. Dit betreft geen persoonlijk consult! De dokter moet u daarvoor immers goed kennen. Dokter Ted helpt u graag met algemene informatie en achtergronden bij het onderwerp dat is behandeld in Tijd voor MAX.

U moet zich eerst registreren en inloggen om uw vraag te stellen. Uw e-mailadres is niet zichtbaar voor anderen en u kunt een fictieve naam opgeven. De naam die u achterlaat is wel zichtbaar. Ter bescherming van uw privacy verzoeken wij u persoonlijke gegevens niet te vermelden in uw bijdrage.