We weten steeds meer over de gevolgen van Q-koorts

Ongeveer 10 jaar geleden breekt in grote delen van Brabant en Gelderland Q-koorts uit. Inmiddels zijn er nieuwe onderzoeksresultaten over deze infectieziekte bekend. Maar wat is Q-koorts precies?  Dokter Ted van Essen legt uit.

Zoönose

Q-koorts is een infectieziekte die kan worden overgedragen van dieren op mensen, een zogenaamde zoönose. Er zijn meer van dit soort ziekten zoals de Ziekte van Weil waarbij de infectie door ratten wordt overgebracht, ebola waarbij het virus wordt verspreid door vleermuizen, rabiës oftewel hondsdolheid, en de bekendste is de griep. Het influenzavirus komt bij de meeste diersoorten voor en gaat soms over van dier naar mens. Zo zijn er nog veel meer zoönosen. Q-koorts is er een van, waarbij met name schapen en geiten een rol spelen.

‘Query fever’

De naam Q-koorts stamt nog uit de tijd dat eigenlijk niemand precies weet waar deze ziekte door veroorzaakt wordt. In 1935 worden de verschijnselen voor het eerst beschreven wanneer de ziekte opduikt in een slachthuis in Australië. Maar van de oorzaak heeft men geen idee.  Om die reden wordt het de ‘query fever’ genoemd, ‘query’ betekent vraagteken. Afgekort dus Q-fever oftewel Q-koorts. Kort daarop wordt de bacterie geïsoleerd die de ziekte veroorzaakt, de Coxiella Burnetii-bacterie. Hoewel de oorzaak dus geen vraagteken meer is heet de ziekte wel nog steeds Q-koorts.

Besmettelijk

Hoewel meer dieren Q-koorts kunnen overbrengen, zijn het in Nederland met name de met de bacterie besmette melkgeiten en melkschapen die als bron van de ziekte fungeren. Dat gebeurt vooral in het voorjaar, wanneer de (besmette) geiten en schapen lammeren. Vooral het vruchtwater en de moederkoek van de dieren bevatten dan grote hoeveelheden bacteriën, die zich via het stof van de stallen of de vacht of via verwaaide uitgereden mest in de lucht kunnen verspreiden. De bacterie kan ook nog eens maanden tot jaren overleven in de omgeving. Mensen worden ziek door het inademen van lucht waarin de bacterie zit. Dat maakt het bijna onmogelijk om besmetting te voorkomen, want we moeten nu eenmaal ademen. Ook door het drinken van besmette rauwe melk kunnen mensen ziek worden. Gelukkig is de ziekte niet overdraagbaar van mens op mens.

Grootste Q-koorts-uitbraak ter wereld

Q-koorts komt wereldwijd voor, dus ook in Nederland. Mensen die veel met dieren te maken hebben, zoals dierenartsen, boeren en medewerkers van kinderboerderijen lopen iets meer risico. Tot 2007 worden er in ons land zo’n 15 besmettingen per jaar geregistreerd, maar vanaf dat jaar begint dat aantal sterk te stijgen. In 2007 zijn er 168 meldingen, in 2008 1000, en in 2009 zelfs meer dan 2300. Met name de provincies Gelderland en Noord-Brabant werden getroffen, waarschijnlijk omdat zich daar relatief veel intensieve geitenhouderijen bevinden. Rond 2011 lijkt de uitbraak over z’n hoogtepunt heen, maar met uiteindelijk meer dan 45.000 besmettingen is het voor zover bekend wel de grootste Q-koorts-uitbraak ter wereld ooit.

Tijdens de grote uitbraak ontstaat ook onrust, omdat veel mensen het idee hebben dat er vanuit de overheid niet genoeg aandacht voor deze ziekte is. Het vermoeden is dat boerenbelangen zwaarder wegen dan de volksgezondheid. Dat het ministerie van Landbouw het ‘wint’ van het ministerie van VWS. “Ik heb dat van dichtbij meegemaakt, omdat ik in het Outbreak Management Team van het RIVM zat in die tijd. Zeker toen duidelijk begon te worden dat er ten gevolge van deze Q-koorts-uitbraak ook doden waren gevallen. Officieel werd eerst gesproken van 25 dodelijke slachtoffers, maar het RIVM gaf al snel aan dat het werkelijke cijfer vermoedelijk veel hoger was. Inmiddels wordt uitgegaan van 74 doden. Dit zou patiënten betreffen waarbij de Q-koorts een chronische vorm had aangenomen. Het precieze aantal blijft lastig, want chronische Q-koorts is niet meldingsplichtig en daardoor hebben de GGD en het RIVM daar geen informatie over. Sinds 2009 worden trouwens wel alle dieren verplicht gevaccineerd tegen Q-koorts, en samen met maatregelen die de hygiëne in de stallen moet verbeteren zou dat een nieuwe epidemie moeten voorkomen. Anders dan in Australië is er in Nederland voor mensen nog geen goedgekeurd vaccin. Toen de epidemie op zijn hoogtepunt was zijn er wel mensen gevaccineerd, vooral mensen met hartklepproblemen.”

Verschijnselen

Meer dan de helft van mensen met Q-koorts, zo’n 60 procent, krijgt helemaal geen klachten, wordt dus niet ziek. Bij de mensen die wel klachten krijgen lijken de Q-koorts-verschijnselen vaak op griep: koorts, hoofdpijn, spierpijn, vermoeidheid. Ook misselijkheid, diarree en benauwdheid plus hoesten kunnen zich voordoen. Over het algemeen doen de verschijnselen zich zo’n 3 tot 6 weken na de besmetting voor. De arts zal de diagnose stellen op basis van bloedonderzoek, en schrijft dan een antibioticumkuur voor. De meeste mensen herstellen binnen 1 tot 2 weken, maar soms verloopt Q-koorts ernstiger, met plotselinge heftige hoofdpijn, hoge koorts en/of longontsteking. Er kan ook leverontsteking optreden, of endocarditis, een ontsteking aan het hart of de hartkleppen.

Q-koorts Chronische Vermoeidheidssyndroom

Na zo’n wat ernstiger verloop blijven mensen vaak nog lange tijd last houden van vermoeidheid. Dit vermoeidheidssyndroom (waarbij men ook last kan hebben van concentratieproblemen en gewrichtsklachten) komt bij ongeveer een kwart van de Q-koorts-patiënten voor. Dat is te vergelijken met het chronische vermoeidheidssyndroom bij andere infectieziekten, zoals Lyme. Dat Q-koorts Chronische Vermoeidheidssyndroom is niet goed aan te tonen in het laboratorium en een therapie met medicijnen is niet bekend. Wel blijkt dat cognitieve gedragstherapie kan helpen.

Chronische vorm van Q-koorts

En dan is er nog de chronische vorm van Q-koorts. Die treft vooral hartpatiënten en mensen met een afweerstoornis, bijvoorbeeld door leukemie, HIV of Pfeiffer. Het gaat om 1-5 procent van de Nederlandse Q-koorts-patiënten. Zij kunnen ontstekingen krijgen aan de aderen en de hartkleppen, blijven benauwd en koortsig en gaan geleidelijk achteruit. Ook zij krijgen een behandeling met antibiotica (met name doxycycline), wat soms wel 4 jaar kan duren. In de ernstigste gevallen kunnen mensen uiteindelijk overlijden.

Onderzoek

Naar deze chronische vorm van Q-koorts is onderzoek gedaan door de arts-onderzoeker Sonja van Roeden, die op de resultaten van dat onderzoek 6 september 2018 promoveerde aan de Universiteit Utrecht. Zij heeft onderzoek gedaan in het UMC Utrecht en ook in het Jeroen Bosch Ziekenhuis, in ‘s -Hertogenbosch. Daarvoor heeft ze gedurende gemiddeld 4 jaar de 439 patiënten gevolgd van wie wordt vermoed dat zij een chronische vorm van Q-koorts hebben opgelopen. Van 249 daarvan is dit echt bewezen. Van deze laatste groep heeft 60 procent een complicatie gekregen. De meest voorkomende daarvan  zijn acute aneurysmata, hartfalen en abcessen. Bij ouderen en mensen met protheses is de kans op complicaties groter. Een kwart van de mensen die een complicatie heeft opgelopen is binnen 3 jaar gestorven als gevolg van de infectie, dus nog tijdens de follow-up van Van Roeden. Gemiddeld volgt het overlijden al binnen 8 maanden. Los daarvan stelde Van Roeden vast dat 55 procent van de mensen met chronische Q-koorts op de langere termijn een verminderde kwaliteit van leven heeft, vooral doordat ze langdurig met meerdere antibiotica worden behandeld, die vaak voor bijwerkingen zorgen.

Dokter Ted van Essen behandelt dit onderwerp in Tijd voor MAX op dinsdag 25 september 2018.

–

Stel uw vraag aan dokter Ted van Essen

U kunt van dinsdag 25 september tot woensdag 26 september 2018 10.00 uur hieronder vragen stellen aan dokter Ted van Essen over Q-koorts. Andere vragen worden niet beantwoord. Na woensdag 26 september 2018 mag u uiteraard een reactie achterlaten, maar deze wordt niet meer beantwoord. Dit betreft geen persoonlijk consult! De dokter moet u daarvoor immers goed kennen. Dokter Ted helpt u graag met algemene informatie en achtergronden bij het onderwerp dat is behandeld in Tijd voor MAX.

U moet zich eerst registreren en inloggen om uw vraag te stellen. Uw e-mailadres is niet zichtbaar voor anderen en u kunt een fictieve naam opgeven. De naam die u achterlaat is wel zichtbaar. Ter bescherming van uw privacy verzoeken wij u persoonlijke gegevens niet te vermelden in uw bijdrage.