Voor bacteriofagen ingezet kunnen worden is er nog veel onderzoek nodig

In 2017 heeft MAX Vandaag aandacht besteed aan bacteriofagen. Deze viruscellen worden onder andere in Georgië ingezet om bacteriën te bestrijden. Het kan hierdoor een alternatief zijn voor antibiotica, waarvoor de resistentie wereldwijd toeneemt. Het RIVM heeft in opdracht van het ministerie van VWS onderzocht of bacteriofagen daadwerkelijk effectief zijn bij de behandeling van infecties. Uit hun bevindingen blijkt dat er nog te weinig onderzoek is gedaan naar de effectiviteit en veiligheid.

Ziekmakende bacterie identificeren

Bacteriofagen doden bacteriën anders dan antibiotica. De organismes zorgen ervoor dat een bacil explodeert, door hun DNA erin te injecteren, waardoor de bacil als het ware opgeblazen wordt. Bacteriofagen werken tegen één type bacterie, terwijl antibiotica meerdere bacteriesoorten tegelijk aanpakken. Bacteriofagen hebben hierdoor als voordeel dat ze specifiek de ziekmaker aanpakken en de nuttige bacteriën met rust laten. Maar dat heeft ook meteen een nadeel. De ziekmakende bacterie moet eerst geïdentificeerd worden voor met de behandeling begonnen kan worden en daar gaat vaak enkele dagen overheen. Tijd die er vaak niet is bij een acute infectie. Het RIVM geeft aan dat het gebruik van fagen om deze reden in het Westen niet doorgezet heeft.

Europese wet- en regelgeving

Daar komt bij dat er nog niet genoeg kennis is over de precieze werking van fagen. Er is nog onvoldoende bekend hoe ze zich in en op het lichaam gedragen, hoe en hoe lang ze gedoseerd moeten worden en wat de eventuele risico’s zijn. Ook is de Europese wet- en regelgeving nog niet ingericht op voor het individu toegesneden biologische producten zoals bacteriofagen. Er wordt al wel over gesproken de wetten en regelgeving op dit punt te veranderen. In sectoren als de landbouw en voedselproductie gelden er al andere regels en worden al wel fagen gebruikt.

Chronische bacteriële infecties

Door het tijdrovende en complexe bereidingsproces zijn fagen volgens het RIVM op dit moment dus niet geschikt om acute infecties te behandelen. Het RIVM denkt dat fagen echter mogelijk wel werken bij chronische bacteriële infecties. Zoals bij infecties aan de lichaamsoppervlakten als de huid, keel en darmen. Om dat uit te zoeken is verder klinisch onderzoek noodzakelijk stelt het RIVM.

Bezoek aan het Eliava Institute in Georgië

Onderdeel van het onderzoek van het RIVM is een bezoek aan het Eliava Institute of Bacteriophage, Mircrobiology and Virology geweest in Tbilisi, Georgië eind april 2018. Een delegatie heeft bekeken hoe dit instituut, dat zich al sinds 1923 specialiseert in de ontwikkeling en productie van bacteriofagen, te werk gaat. Daarbij is gebleken dat er een begin is gemaakt om de productiefaciliteit meer in lijn te brengen met het westerse kwaliteitsborgingssysteem. Ook is gebleken dat Georgische patiënten in de polikliniek het meest behandeld worden voor dysbacteriose (verstoring van de balans van verschillende soorten darmbacteriën) en prikkelbare darm syndroom, (chronische) diarree, huidulcera (huidzweer) en keelontsteking. Medewerkers van het Eliava instituut hebben de noodzaak van onderzoek beaamt en ze willen hiervoor samenwerken met partners in Europa en de VS.

Status onderzoek in Nederland

De NOS heeft gesproken met Marc Bonten, hoogleraar moleculaire epidemiologie van infectieziekten in het UMC Utrecht. Het ziekenhuis krijgt wekelijks verzoeken van patiënten, die met bacteriofagen behandeld willen worden. Bonten is samen met collega’s bezig een klinisch onderzoek op te zetten waarbij met bacteriofagen behandeld wordt. Aangezien fagen geen erkende geneesmiddelen zijn mogen ze niet zomaar gebruikt worden, dus eerst moet er nog toestemming verkregen worden. De vergunning voor het onderzoek is aangevraagd bij de Centrale Commissie Mensgebonden onderzoek (CCMO). Bonten: “We laten nu het Koningin Astrid Ziekenhuis in Brussel via bereiding in hun apotheek de fagen maken voor de bacteriestammen van onze patiënten. En die halen we dan naar Nederland. Hopelijk mag dat van de CCMO. In België is die bereiding van fagen na 4 jaar soebatten goedgekeurd.” Ook Stan Brouns van de TU Delft doet in Nederland al langere tijd onderzoek naar fagen.

Er zijn dus volop ontwikkelingen, maar voor fagen in Nederland daadwerkelijk een alternatief kunnen zijn voor antibiotica is waarschijnlijk nog een lange weg te gaan.

Lees ook: zijn bacteriofagen de oplossing voor antibioticaresistentie?

(Bron: RIVM, NOS)