Veranderingen in de psychiatrie

Psychische aandoeningen werden al door de oude Grieken beschreven en ook in de Middeleeuwen kwamen ze voor. Dat ze er zijn is iets van alle tijden, maar hoe de maatschappij er mee om gaat is door de eeuwen heen voortdurend veranderd.

Dolhuizen

Geesteszieken werden vroeger voor heksen aangezien en kwamen op de brandstapel terecht. Veel voorkomende (psychische) aandoeningen krijgen in die tijd het stempel ‘krankzinnigheid’. Mensen met epilepsie, dronkaards, asocialen, oproerkraaiers en criminelen, werden allemaal als gek beschouwd. Om de maatschappij tegen hen te beschermen komen er in de 15de eeuw zogenaamde dolhuizen. Daar worden mensen opgesloten, vastgebonden en soms met een harde zweep, de bullepees, geslagen. Om inkomsten te vergaren zetten deze dolhuizen tegen betaling hun ‘gekken’ te kijk op de dolhuiskermis. Dat gebeurt in Utrecht op de dinsdag na Pasen, de Paasdol. Dat ‘gekken kijken’ wordt in de loop van de 18de eeuw verboden.

Krankzinnigenwet

Rond 1800 ontstaat het inzicht dat psychische ziektes te behandelen en zelfs te genezen zijn. In 1841 komt de eerste Krankzinnigenwet tot stand. Hierdoor wordt het eenvoudiger om krankzinnigen in een instelling op te nemen. Deze wet is vooral bedoeld om de positie van de verpleegden te verbeteren en de maatschappij te beschermen. De nieuwe instellingen worden aan de rand van de stad gebouwd. Voor de rust van de zieken, maar ook om geen last van de zieken te hebben. Patiënten zijn gebaat bij regelmaat en structuur. De enige beschikbare medicijnen in die tijd zijn zware kalmerende middelen en opiaten.

Medicatie

Pas in de jaren 50 komen er werkzame medicijnen op de markt als antipsychotica, antidepressiva en benzodiazepinen. De symptomen van de ‘grote’ psychiatrische ziekten zijn daarmee effectief te bestrijden. Mensen met psychosen belanden hierdoor niet meer voor de rest van hun leven in een inrichting. Veel van de medicijnen hebben  vervelende bijwerkingen en bestrijden de oorzaak van de ziekte niet. De hersenen zijn nog altijd een zwarte doos en moeilijk te onderzoeken.

Vrijheidsbeperkende maatregelen

In de dolhuizen werden patiënten vastgebonden. Tegenwoordig mogen deze vrijheidsbeperkende maatregelen allen nog worden gebruikt als er sprake is van gevaar voor de patiënt en/of anderen. Heel soms wordt iemand in afzondering geplaatst, in een prikkelarme eenpersoonskamer of een ‘comfortroom’. Of in een nog ernstiger geval in separatie: een kamer waarin alles waaraan de patiënt zich kan bezeren of verwonden is weggehaald. Dat is allemaal geregeld in de wet Bijzondere Opnemingen in Psychiatrische Ziekenhuizen (BOPZ). Hierin staat ook wanneer een burgemeester iemand verplicht acuut kan laten opnemen met een inbewaringstelling. Of wanneer iemand op bevel van de rechter langduriger verplicht kan worden opgenomen met een zogenaamde rechterlijke machtiging.

Sneller ingrijpen

Er zijn strenge voorschriften voor dwangmaatregelen en alle separaties en dwangmedicaties moeten worden gerapporteerd bij de inspectie. Er is een grote afname geconstateerd.
Het beste is als opname niet nodig is en dat de behandeling thuis plaats kan vinden. De psychische zorg zet in op zo’n intensieve thuisbehandeling. Als jonge mensen met milde psychiatrische klachten vroegtijdig in beeld komen, dan kan ook al vroeg worden ingegrepen met mildere vormen van therapie. Dat is de uitdaging voor de komende jaren.

Dit onderwerp is besproken in Tijd voor MAX op 26 april 2016.