Transient Global Amnesia (TGA)

Geheugenverlies kent vele vormen. Iedereen maakt weleens mee dat je op een cruciaal moment ineens niet meer op de naam van een collega komt of dat je je eigen postcode bent vergeten. Natuurlijk kennen we geheugenverlies ook in verband met aandoeningen als dementie en Alzheimer. Maar pasgeleden kwam er een kijkersvraag binnen over een vorm van geheugenverlies die vrij onbekend is: Transient Global Amnesia. Wat is dit precies en is er iets aan te doen? Dokter Ted van Essen legt uit. 

Voorbijgaand algeheel geheugenverlies

Transient Global Amnesia, oftewel TGA, wil zoveel zeggen als ‘voorbijgaand algeheel geheugenverlies’. Er is sprake van TGA wanneer een tot dan toe gezond iemand plotseling niet meer weet wat hij of zij zojuist heeft gezegd of meegemaakt of waar hij of zij zich bevindt. Mensen voelen zich volkomen gedesoriënteerd, verward en hulpeloos en stellen steeds opnieuw vragen als ‘waar ben ik?’, ‘wat is er aan de hand?’, enzovoort. Het is een zeer angstige ervaring, ook voor eventuele huisgenoten, want meestal wordt meteen aan het ergste gedacht: een hersenbloeding, een beroerte, het begin van de ziekte van Alzheimer.

Oorzaken

Over het algemeen ligt er aan geheugenverlies een duidelijke oorzaak ten grondslag. Soms is dat iets als stress, zoals in het geval van een black-out tijdens een examen of wanneer u inderdaad ineens de naam van een collega niet meer weet. We noemen dat wel het Tip of the Tongue-fenomeen: u wéét dat het antwoord ergens in uw hoofd zit en zodra er geen stress meer is schiet het u meteen weer te binnen. Dat is onschuldig, maar we kennen ook het Korsakov Syndroom, waarbij langdurig alcoholgebruik tot hersenschade heeft geleid met geheugenverlies tot gevolg. De TIA, waarbij de hersens tijdelijk te weinig bloedtoevoer krijgen, en ook bij epilepsie treedt soms voorbijgaand geheugenverlies op. Dementie en Alzheimer zijn al genoemd, en verder is er natuurlijk nog geheugenverlies ten gevolge van lichamelijk letsel, zoals een hersenschudding. In al die gevallen zijn er door middel van een EEG of een MRI-scan wel afwijkingen in de hersenen te vast te stellen. Bij TGA is dat juist niét het geval. De aanval van geheugenverlies komt uit de lucht vallen, er waren geen aanwijzingen vooraf, op scans is niets abnormaals te zien en er zijn ook geen neurologische uitvalsverschijnselen, verlammingen of prikkelingen.

Retrograde en anterograde amensie

Wanneer TGA zich voordoet weet in vrijwel alle gevallen diegene nog wel zijn eigen naam en ook nog wel wat andere basisfeiten zoals waar hij woont of zijn geboortedatum. Wat ook anders is dan bij geheugenverlies veroorzaakt door letsel of een ziekte is dat bij iemand met TGA het bewustzijn verder helder is. De patiënt blijft in staat om met de omgeving te communiceren, kan normaal praten en dingen benoemen, rekenen en schrijven en bijvoorbeeld autorijden. Als het iemand overkomt die op dat moment een maaltijd aan het koken was zal hij die handelingen in principe gewoon kunnen afmaken. Hij weet alleen ineens niets meer van wat er in de voorgaande uren en soms weken is gebeurd, ook niet dat hij de dag ervoor een nieuwe auto heeft gekocht of net terug is van een buitenlandse reis. Dat noemen we retrograde amnesie. Daarnaast kan hij zolang de aanval duurt ook geen nieuwe herinneringen vormen. Informatie onthoudt hij hoogstens enkele seconden. Vandaar dat iemand met TGA voortdurend vragen als ‘wat is er gebeurd’ blijft herhalen, het antwoord is hij meteen weer vergeten. Dat heet anterograde amnesie. Dit alles is voor hem en zijn omgeving natuurlijk zeer verontrustend.

Kenmerken

Een belangrijk kenmerk van TGA is dat het, zoals de benaming (transient) ook al aangeeft, per definitie voorbijgaand is en niet langer dan 24 uur duurt, meestal zelfs minder dan 10 uur. Na die periode keert het vermogen om nieuwe gebeurtenissen in het geheugen op te slaan weer terug en weet u ook weer wat er vóór de aanval gebeurd is. Alleen van de uren die de aanval van TGA duurt herinnert u zich niets meer. Niet dat u bijvoorbeeld naar de spoedeisende hulp bent gebracht of dat de huisarts is geweest. Dat blijft een duidelijk begrensd maar blijvend gat in het geheugen. In veel gevallen gaat het dus binnen 24 uur over en hoeft ook niet behandeld te worden. Die 24 uur is wel een hard criterium voor deze diagnose: als het wel langer duurt is er waarschijnlijk iets anders aan de hand.

Komt niet vaak voor

TGA komt niet veel voor. Naar schatting komt het jaarlijks voor bij 3 tot 5 op de 100.000 patiënten, een huisarts komt het maar een paar keer in zijn leven tegen in zijn praktijk. Bij vrouwen komt het gemiddeld iets meer voor dan bij mannen, en de gemiddelde TGA-patiënt is boven de 50. Wat ook opvalt is dat het meestal bij 1 aanval blijft. Slechts 1 op de 10 patiënten krijgt het later nog een keer.

Risicofactoren

TGA is zo’n 50 jaar geleden voor het eerst beschreven. Sindsdien zijn er verschillende hypothesen geopperd over de oorzaak, maar men is er nog steeds niet achter hoe het zit. Behalve misschien de leeftijd, ouder dan 50, bestaan er voor zover bekend geen risicofactoren. Hoge bloeddruk, een hoog cholesterolgehalte, te weinig beweging etc. verhogen de kans op TGA niet. Omgekeerd verhoogt TGA ook niet het risico op een beroerte, epilepsie, dementie of Alzheimer.

In de helft van de gevallen lijkt er bij TGA wel sprake te zijn van uitlokkende factoren, maar die zijn ook weer zo gevarieerd dat men daar weinig conclusies aan kan verbinden. Uitlokkende factoren zouden kunnen zijn: plotse onderdompeling in heet of koud water, acute emotionele stress, hevige pijn, seksuele activiteit, een sterke ammoniakgeur. Ook een hevige hoestbui, overgeven of voorovergebogen veters strikken zouden er nogal eens aan vooraf zijn gegaan. Opvallend vaak doet TGA zich voor na een hevige lichamelijke inspanning, zoals een sprintje trekken naar de trein of een fietstocht.

Valsalva

Sommige onderzoekers denken dat een bepaalde ademhalingsactie, de zogenaamde Valsalva-manoeuvre, er iets mee te maken zou kunnen hebben. Daarbij sluit de glottis (de ruimte tussen de stembanden) zich na een diepe inademing terwijl tegelijk waardoor de uitademingsspieren maximaal worden aangespannen. Hierdoor neemt de druk in de borstkas toe en kan de bloedstroom vanuit de halsader terug naar het hart even stoppen of kan er zelfs (zuurstofarm) bloed terugstromen naar de hersenen. Op die manier zou er onvoldoende zuurstof in hersengebieden zoals de hippocampus komen. Deze Valsalva-manoeuvre komt veel voor bij zeer zware krachtsinspanning van korte duur, denk aan gewichtheffen, herhaalde kniebuigingen, maar ook bij hoesten, overgeven en gebukt veters strikken. Verder wordt ook gedacht aan een verband met migraine. Relatief veel patiënten met TGA hebben een voorgeschiedenis met migraine of familieleden die last hebben van migraine. Dat zou kunnen betekenen dat bij TGA net als bij migraine vaatspasmen een rol spelen. Maar ook dit is nog niet bewezen.