Toekomst antibiotica

Antibiotica zijn geneesmiddelen tegen bacteriën. Bacteriën zijn hele kleine, onzichtbare beestjes. Ze komen overal voor en zijn meestal heel nuttig. De darmen zitten er vol mee.  Ze helpen daar om het eten te verteren. Op de huid zitten ook miljarden bacteriën die de huid beschermen tegen andere indringers. Komen de bacteriën op een plek waar ze niet thuis horen, dan kan dat een ontsteking geven. Als bijvoorbeeld bacteriën uit de ontlasting in de blaas terechtkomen kan er een blaasontsteking ontstaan. Of als ze in een wond komen, dan kan de wond ontstoken raken.

Of en om welke bacterie het gaat bij een ontsteking, is niet met het blote oog te zien. Daarvoor worden bacteriën op kweek gezet. Op kweek gaan bacteriën groeien. Zo is na te gaan welk antibioticum nodig is om de bacterie te bestrijden. Voor sommige antibiotica zijn de bacteriën resistent, dat betekent dat ze gewoon doorgroeien. Komen de bacteriën wanneer ze op kweek staan niet in de buurt van het medicijn, dan is dat het middel wat moet worden toegediend. De meeste antibiotica leggen de groei van de bacterie stil of doden de bacterie. Vervolgens ruimt het lichaam de bacteriën zelf op en geneest de ontsteking. Nadeel: ook de gezonde bacteriën worden geremd in hun groei en kunnen het beschermende werk niet meer uitvoeren.

Voor gebruik van antibiotica gelden 4 vragen die vooraf moeten worden gesteld. Deze vragen zijn samen met de huisarts te beantwoorden.

• Wordt de aandoening inderdaad door een bacterie veroorzaakt of komt het ergens anders van? Een slijmbeursontsteking komt bijvoorbeeld niet van een bacterie, maar meestal van druk of beknelling.
• Is het een virus of een bacterie? Een verkoudheid of waterpokken wordt veroorzaakt door een virus. Daar werkt geen antibioticum tegen.
• Kan de ontsteking vanzelf overgaan? Een steenpuist komt door het binnendringen van een bacterie in een haarzakje. Het haarzakje zwelt op en doet pijn. Is de pus eruit dan geneest het haarzakje en de wond vanzelf. Een kaakholteontsteking of een oorontsteking gaat ook vanzelf over tenzij er spraken is van een verminderde weerstand.
• Welk antibioticum? Tegen blaasontsteking helpen andere middelen dan tegen een longontsteking. Antibiotica kan in de vorm van capsules. Het kan ook toegediend worden via een infuus.

In Nederland is antibiotica alleen op recept te krijgen. Samen met de (huis)arts is beter af te wegen welke antibiotica bij welke ontsteking past. In andere landen is dat anders: in Spanje zijn ze te koop bij de drogist. Het gevolg is wel dat mensen daar vaak voor niks een antibioticum slikken. Het gebruik van antibiotica ligt in zuidelijke landen 2-3 keer zo hoog als in Nederland. Elke keer bij het nemen van een antibioticum stijgt de kans op het ontstaan van een resistente bacterie. In Zuid-Europa komen die bacteriën dan ook veel meer voor.

Zelfs bij een eenmalige kuur kan resistentie ontstaan. Bij langdurig gebruik is die kans nog hoger. Toch kan langdurig gebruik nodig zijn. Bijvoorbeeld wanneer een ontsteking moeilijk te bereiken is. Een ontstoken hartklep moet bijvoorbeeld wel 3 maanden lang met antibiotica behandeld worden. Een forse keelontsteking maar een week en sommige ziektes zijn te bestrijden met een eenmalige dosis antibiotica.

Voor de meeste ziektes is precies uitgezocht welk antibioticum hoe lang gegeven moet worden om de beste genezingskans te hebben. Voor een blaasontsteking is dat 5 dagen. Dat wil niet zeggen dat korter gebruik helemaal niets doet, maar de voorgeschreven duur geeft het beste resultaat.

Gelukkig komen in Nederland die volledig resistente bacteriën nog niet veel voor. De meeste ontstekingen zijn goed te bestrijden met de bekende antibiotica. Het probleem ontstaat pas bij een verminderde weerstand. In het ziekenhuis zijn veel mensen met verminderde weerstand. Bijvoorbeeld na een grote operatie of na een chemotherapiebehandeling. Deze mensen kunnen erg ziek worden van bacteriën waar gezonde mensen niet ziek van worden of zelfs zonder antibiotica van genezen.

Het kost zeker een miljard euro om een nieuw antibioticum te ontwikkelen. Andere medicijnen, tegen cholesterol of hoge bloeddruk, moeten soms levenslang gebruikt worden. Een antibioticum is vaak voor een korte periode. De omzet in de middelen zal altijd beperkt zijn en de kans dat de farmaceutische industrie het geïnvesteerde geld weer terugverdient voordat het patent is afgelopen is dus niet groot. Dus wordt er weinig geïnvesteerd en lopen we het risico dat er soms voor bepaalde ontstekingen bij erg zieke mensen geen antibioticum meer voor handen is.

Dit onderwerp is besproken in Tijd voor MAX op 14 september 2010.