Stilstaan op een roltrap, kortsluiting in ons brein: waarom raken we dan zo in de war?
Publicatiedatum: 18 november 2024
U loopt een trap op, u verwacht dat er nog een trede komt, maar dan blijkt dat u al boven bent. Of u staat juist op een roltrap, maar die komt niet in beweging. U denkt een glas water te drinken, maar er blijkt bruiswater in te zitten. Of u neemt op straat afscheid van iemand en diegene loopt vervolgens dezelfde kant op als u. Het zijn verwarrende situaties, waarin er iets gebeurt waar u zich niet op in heeft gesteld. Dan ontstaat er als het ware heel even kortsluiting in uw brein. Maar waarom raken we zo van de leg door dit soort gebeurtenissen?
Welke functie hebben de chandeliercellen in uw hersenen?
Een team van onderzoekers in Nederland heeft begin 2024 baanbrekend onderzoek gedaan naar de zogeheten chandeliercellen in de hersenschors. Deze hersencellen hebben hun naam te danken aan het feit dat ze de structuur hebben van een kroonluchter (chandelier in het Engels). Wat de exacte functie is van deze chandeliercellen, is lange tijd onduidelijk geweest. Maar nu blijkt dat de cellen het meest actief zijn wanneer we met onverwachte gebeurtenissen te maken krijgen. Dat wil zeggen, op die momenten versturen ze de meeste signalen naar andere hersencellen.
Hoe beïnvloeden onze verwachtingen datgene wat we zien?
Dit heeft te maken met hoe wij mensen visuele informatie opslaan en verwerken. Dat doen we namelijk automatisch en op basis van eerdere ervaringen. Als we een auto zien, weten we in een honderdste van een seconde dat dit een auto is. Daar hoeven we niet bij na te denken, omdat we het concept ‘auto’ al kennen en op hebben geslagen in onze hersenen. Als we bij een drukke straat staan en we links en rechts auto’s voorbij zien komen, dan is dat uiteraard niet iets waar we kortsluiting van krijgen. En dan slaan de chandeliercellen hier dus ook niet op aan.
Omdat we dit soort informatie zo razendsnel moeten verwerken, wordt onze blik gestuurd door de verwachtingen die we hebben. Hoofdonderzoeker Christiaan Levelt noemt hierbij een concreet voorbeeld, namelijk iemand die een bal uw kant op gooit. U ziet iemand die een bal in de handen heeft en een gooiende beweging maakt. Dan weet u, automatisch en onbewust, al wat er staat te gebeuren. En dat is maar goed ook. “Ons visuele systeem is namelijk helemaal niet zo snel. Als iemand een bal naar jou gooit en jij moet eerst nog analyseren wat dat inhoudt, dan ben je al te laat”, vertelt Levelt aan wetenschapswebsite Scientias. “Je hoeft alleen maar te kijken of de baan van de bal een beetje afwijkt van je voorspelling.”
Hoe zorgen chandeliercellen voor de kortsluiting in uw brein?
En als u op een roltrap staat, grijpt u vaak automatisch terug naar uw eerdere ervaringen met het concept ‘roltrap’. Met andere woorden: u gaat er dus van uit dat de roltrap u vanzelf omhoog of omlaag brengt, zonder dat u hoeft te bewegen. Of u ziet een drinkglas met een doorzichtige vloeistof erin. Dat moet dan toch een glas water zijn, iets wat u al talloze keren eerder heeft gezien? “Het idee achter dit proces is dat jouw hersenen een model hebben van de wereld. Hoe de wereld eruitziet en wat er moet gebeuren op bepaalde momenten. Het idee is dat jouw hersenen continu dat interne model vergelijken met de informatie die op dat moment binnenkomt”, aldus een andere hersenonderzoeker, Koen Seignette, in het NPO Radio 1-programma De Nacht is ZWART (Omroep ZWART).
En wat als er dan iets onverwachts gebeurt, wat niet overeenkomt met uw voorspellingen? Een roltrap die toch niet in beweging komt bijvoorbeeld? Of een glas water, waar water met bubbels in blijkt te zitten? “Als er afwijkingen zijn tussen dit model, de voorspelling en de informatie die je daadwerkelijk ziet, dan moet dat geregistreerd worden”, vervolgt Seignette. “En dan moet dat model ‘geüpdatet’ worden. Ons idee is nu dat die chandeliercellen daar dus een rol in spelen.” En het zou zomaar kunnen dat deze korte update, het detecteren van onverwachte gebeurtenissen, de welbekende kortsluting in uw brein is.
(Bron: Nederlands Herseninstituut, Scientias, Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW), NPO Radio 1, eLife. Foto: Tolga Akmen/EPA)
