Samen Beslissen: patiënt en zorgverlener samen op zoek naar de best mogelijke zorg

Maandag 6 september 2021 gaat de campagne Samen Beslissen van start. Een nationale campagne georganiseerd door onder meer patiëntenorganisaties en brancheorganisaties uit de medisch-specialistische zorg, huisartsen-,  paramedische-en de thuiszorg. Bij Samen Beslissen gaan de patiënt en zorgverlener samen op zoek naar de zorg die het beste bij hem of haar past. Logisch denkt u misschien, maar het gebeurt nog onvoldoende. Het belang van deze campagne en waarom samen beslissen zo belangrijk is, legt dokter Ted van Essen uit. 

Waarom is samen beslissen zo belangrijk?

“Eigenlijk is dat heel logisch: over veel grote beslissingen in je leven denk je heel goed na, bijvoorbeeld over de aankoop van een huis of over de school voor de kinderen. Je wint dan informatie in van deskundigen, zoals een makelaar of een schooldirecteur, maar je gaat daarnaast ook uit van je eigen voorkeuren en omstandigheden. Je weegt voors en tegens af en hakt uiteindelijk de knoop door.”

Maar het gekke is dat patiënten die zorg nodig hebben, iets wat vaak ook een enorme impact op je leven heeft, de beslissing vaak helemaal overlaten aan zorgverleners, de huisarts of medisch specialist. Dat kan ertoe leiden dat mensen zorg krijgen waar ze eigenlijk niet achter staan en zich daardoor niet houden aan de afspraken die er met de zorgverlener zijn gemaakt. Terwijl wanneer patiënten wél actief betrokken worden bij hun behandelplan ze vaak tevredener zijn over de behandeling, en zich omdat ze het ermee eens zijn beter houden aan de therapie en bijvoorbeeld hun medicatie beter innemen.””

“Daar is op de eerste plaats hun gezondheid bij gebaat, maar het leidt mogelijk zelfs tot minder zorgkosten. Omdat we dit belangrijk vinden is in januari 2020 dan ook de Wet inzake de geneeskundige behandelingsovereenkomst (Wgbo) aangescherpt. Daarin wordt nu expliciet het toepassen van ‘samen beslissen’ tijdens het consult benoemd. Dit houdt in dat de wensen, overwegingen en voorkeuren van de patiënt ten aanzien van de behandelopties expliciet worden uitgevraagd en meegenomen bij de medische besluitvorming.”

Waarom lukt dat samen beslissen nu nog niet goed?

“90 procent van de patiënten wíl ‘samen beslissen’, maar in de praktijk gebeurt het nog te weinig. Daarvoor is een open en persoonlijk gesprek tussen zorgverlener en patiënt nodig over wat écht belangrijk is voor een patiënt, maar dat is niet gemakkelijk. Mensen kunnen moeite hebben met het onder woorden brengen van hun wensen, ze zijn dat niet gewend of denken dat hun mening niet relevant is. Er wordt vaak nog erg opgekeken tegen de arts of therapeut als de alleswetende deskundige, mensen kunnen het gevoel hebben dat ze heel afhankelijk zijn van hun zorgverlener en zijn dan bang om te kritisch of veeleisend over te komen.”

“Maar ook de zorgverlener gaat niet altijd vrijuit. Die denkt soms dat het bespreken van alle keuzemogelijkheden bij een behandeling te ingewikkeld is voor zijn patiënten of cliënten. Uit onderzoek blijkt dat 7 op de 10 zorgverleners alvast een soort voorselectie maken van de mogelijke behandelmethoden. Ze schatten dan van tevoren in wat ze denken dat de patiënt zal willen en wat naar hun idee goed is, en leggen de andere mogelijkheden niet eens voor. Bijna de helft van de zorgverleners (46 procent) is van mening dat ze samen met de patiënt de beslissing neemt, maar slechts 37 procent van de patiënten ervaart dit ook werkelijk zo.

Wat kunnen patiënten zelf doen om het samen beslissen beter te laten slagen?

“Heel belangrijk is om je goed voor te bereiden op het gesprek met je zorgverlener. Op dit moment geeft ruim 1 op de 5 patiënten aan dat hij of zij dat eigenlijk niet doet, en dat kan ertoe leiden dat je je een beetje laat overrompelen en zorg krijgt waar je niet bewust voor hebt gekozen of eigenlijk niet achter staat.”

“Natuurlijk is de medische expert de deskundige op het gebied van zorg, maar bedenk dat jijzelf dé ervaringsdeskundige bent op het gebied van jouw specifieke klachten, en dat jij ook het beste weet wat je in jouw situatie wel en niet wilt, wat juist praktisch is maar ook wat je toch niet gaat lukken. Nu is het zo dat 4 op de 10 mensen na afloop van zo’n gesprek twijfelt of ze wel genoeg of de juiste vragen hebben gesteld. Maak dus thuis alvast een lijst met vragen, en vul tijdens het gesprek de antwoorden in, dan kun je die thuis nog eens rustig nalezen.”

“Er zijn 3 belangrijke vragen die je eigenlijk altijd zou moeten stellen: Wat zijn mijn mogelijkheden? Wat zijn de voor- en nadelen van die mogelijkheden? Wat betekent dat in mijn situatie? Bedenk dat er altijd 2 mogelijkheden zijn, want (even) afwachten is ook een mogelijkheid. Verder heeft iedere behandeling  voor- en nadelen. Zo kan een operatie je klachten snel verhelpen, maar er zijn ook risico’s aan verbonden. Tenslotte is er je persoonlijke situatie: wat is je beroep, heeft de behandeling daar invloed op, wil je per se nog kunnen sporten, wat zijn je wensen en doelen,  is er voldoende steun van het thuisfront?”

Wat kan de zorgverlener op dit gebied beter doen?

“Zorgverleners overschatten op dit moment nog weleens in hoeverre ze echt samen met hun patiënt een beslissing nemen. Ze hebben vaak al een behandelplan in hun hoofd waarvan ze overtuigd zijn dat het het beste is, maar zonder de situatie van de patiënt echt te hebben uitgevraagd is er geen sprake van samen beslissen. Je moet niet alleen naar de gezondheidssituatie kijken, maar zoals gezegd ook naar de thuissituatie, de gezinsleden, de wensen en doelen.”

“De essentie is: er is iets te kiezen en de patiënt heeft daar een rol in. Benadruk dat samen beslissen óók betekent dat de patiënt het niet in z’n eentje hoeft te doen, maar dat je hem daarbij helpt. Veel patiënten willen snel behandelen. Leg uit dat er medisch gezien tijd is om een goede afwegingen te maken. Benoem de verschillende opties neutraal, peil wat de eerste voorkeur heeft en vraag naar de reden. Vraag of je het goed hebt uitgelegd, en laat de patiënt vertellen wat hij heeft gehoord. Vertaal de behandeling en eventuele bijwerkingen naar de effecten op het dagelijks leven van deze specifieke patiënt: u mag met deze medicatie voorlopig niet autorijden, gaat dat lukken of is dat gezien uw baan eigenlijk geen optie?”

Kijk voor meer informatie over Samen Beslissen op de website: begineengoedgesprek.nl

Dokter Ted van Essen bespreekt dit onderwerp in Tijd voor MAX op 6 september 2021.