Penicilline-allergie

Van alle antibiotica wordt penicilline het vaakst voorgeschreven, maar zo’n 10 op de 100 patiënten denkt dat hij of zij er allergisch voor is. Een probleem, omdat er dan uitgeweken moet worden naar andere antibiotica die soms minder goed werken en vaak ook nog duurder zijn. En dat terwijl die vermeende penicilline-allergie nogal eens een fabeltje blijkt. Dokter Ted van Essen legt uit. 

Alexander Fleming

In 1928 is de Schotse arts Alexander Fleming bezig met een onderzoek naar stafylokokken, een huidbacterie die ontstekingen zoals steenpuisten kan veroorzaken, toen hij een ontdekking doet. Op één van de voedingsbodems met bacteriën die hij aan het onderzoeken is heeft zich een schimmel gevestigd, de schimmel Penicillium notatum. Fleming ziet dat rond deze schimmel alle bacteriën verdwenen zijn. Het blijkt dat de schimmel in staat is een bacteriedodende stof af te scheiden, en Fleming noemde die stof ‘penicilline’. Deze penicilline blokkeert een enzym dat betrokken is bij de bouw van de celwand van bacteriën. Mensen en dieren hebben een andere celwand en daardoor lopen zij geen schade op door penicilline of andere antibiotica. Tegelijk wordt hierdoor ook duidelijk waarom antibiotica niet kunnen werken bij infecties die niet door bacteriën maar bijvoorbeeld door virussen worden veroorzaakt: die zitten weer heel anders in elkaar en daarop heeft een antibioticum geen uitwerking.

Belangrijkste geneesmiddel van de 20ste eeuw

Bij griep helpen antibiotica dus niet. De penicilline mag dan in 1928 zijn ontdekt, jarenlang gebeurt er weinig mee. Er moet ook nog gewerkt worden aan het isoleren van kleine hoeveelheden penicilline, het zuiveren ervan en het verkrijgen van grotere hoeveelheden. De productie van penicilline neemt pas echt een grote vlucht wanneer de Verenigde Staten betrokken raakt bij de Tweede Wereldoorlog. De Amerikaanse regering steekt er veel geld in en op D-Day (1944) is er daardoor voor elke gewonde Amerikaanse soldaat genoeg penicilline beschikbaar. Penicilline is het meest voorgeschreven medicijn tegen bacteriën en het is ook het éérste antibioticum dat we tot onze beschikking kregen. Het werd daarmee het belangrijkste geneesmiddel van de 20^ste eeuw. Vóór die tijd zijn infecties door bacteriën die we tegenwoordig goed kunnen bestrijden vaak dodelijk, mensen overleden aan een simpele blaasontsteking of luchtweginfectie.

Allergisch voor penicilline

Penicilline wordt heel veel voorgeschreven. Het is misschien ook wel logisch dat het daarom ook het vaakst wordt genoemd als oorzaak van een geneesmiddelenallergie. Zo’n 10 procent van de mensen in Nederland en de ons omringende landen geven aan dat zij allergisch zijn voor penicilline of voor de antibiotica die uit penicilline zijn ontwikkeld. Dat zou natuurlijk kunnen: ons immuunsysteem vecht tegen de bacteriën die ons ziek maken, maar soms ziet het een geneesmiddel óók als indringer en gaat proberen het uit ons lichaam te verwijderen. Dan is er sprake van een overreactie van ons immuunsysteem.

Gevolgen

De overschatting van het aantal mensen met een penicilline-allergie heeft natuurlijk gevolgen. Bij veel meer patiënten dan nodig is wordt gezocht naar andere vormen van antibiotica die wél worden verdragen, iets wat tijd kost. Patiënten lopen daardoor het risico dat ze ernstiger ziek worden, en soms werken die andere antibiotica ook minder goed. De ziekenhuisopname duurt daardoor vaak langer dan nodig is, wat economische schade oplevert, plus dat de alternatieve middelen vaak ook nog extra duur zijn. Tenslotte zijn er steeds meer bacteriën resistent voor antibiotica. Dan is het jammer dat je de meest gebruikte ten onrechte overslaat.

‘Schijnallergie’

Dat veel mensen denken allergisch te zijn voor penicilline heeft waarschijnlijk te maken met dat alle medicijnen in zekere mate bijwerkingen hebben. Ze doen iets in ons lichaam, en sommige dingen die ze doen zijn gunstig en andere dingen minder gunstig. Afhankelijk van het type penicilline zijn veel voorkomende bijwerkingen bijvoorbeeld lichte misselijkheid, diarree, hoofdpijn of vaginale jeuk. Deze bijwerkingen zijn iets heel anders dan een algehele allergische reactie, maar worden daar toch vaak voor aangezien. Daarnaast krijgt men penicilline natuurlijk voorgeschreven, omdat er sprake is van een infectie, en die brengt vaak ook bepaalde symptomen met zich mee, bijvoorbeeld huiduitslag, rode bultjes, jeuk. Die worden dan onterecht aangezien voor een allergische reactie op de penicilline. Veel mensen hebben al als kind zo’n ervaring opgedaan en houden dan hun hele leven het idee dat ze niet tegen penicilline kunnen. Het blijkt dat van alle mensen met een vermeende penicilline-allergie maar 10 procent écht allergisch is: dat wil zeggen dat in werkelijkheid maar 1 op de 100 mensen last heeft van een penicilline-allergie.

Allergische reactie

Bij een vermoeden van een allergie voor penicilline is het wel zaak om dit eerst goed uit te zoeken, want de gevolgen van een echte allergische reactie kunnen ernstig zijn. Dat gaat van relatief milde symptomen als een loopneus, hoesten, netelroos, jeukende en tranende ogen en zwellingen van lichaamsdelen naar ademhalingsproblemen, buikkrampen, duizeligheid, epileptische aanvallen, pijn op de borst en bewustzijnsverlies. De ergste vorm, de anafylactische shock, kan in zeldzame gevallen zelfs tot de dood leiden. In zulke gevallen is het belangrijk dat er zo snel mogelijk adrenaline wordt toegediend om de reactie te stoppen. Het is van belang dat u bij zo’n reactie precies onthoudt welke verschijnselen op welk moment na welk antibioticum zijn opgetreden. Jaren later bent u dat soms vergeten, dus noteer het ergens.

Huidpriktest

Bij een patiënt die aangeeft dat hij waarschijnlijk allergisch is voor penicilline zal de arts eerst proberen te achterhalen waar deze gedachte vandaan komt en wat de eerdere symptomen waren. Als het echt een allergische reactie blijkt te zijn, is bij een allergoloog een huidpriktest nodig. Daarbij wordt eerst met een dunne naald een zwakke dosis penicilline in de onderarm geprikt, waarbij de huid nauwelijks wordt doorbroken. Als er binnen 15 minuten een jeukende rode ‘muggenbult’ ontstaat is er inderdaad sprake van penicilline-allergie. Als er geen bultje ontstaat geeft de arts een dosis penicilline echt onder de huid. Verschijnt er binnen 15 minuten nu wel een bult dan is de patiënt allergisch, verschijnt er dan nog steeds geen bultje dan is er wellicht géén sprake van allergie. Om daar helemaal zeker van te zijn kan de arts dan nog een normale dosis penicilline via de mond toedienen. De patiënt moet dan in ieder geval nog een uur onder observatie blijven. Bij geen reactie op de huidtests wordt er soms een week later nog weer zo’n provocatietest uitgevoerd. Uiteindelijk kan zo worden vastgesteld of iemand gewoon veilig penicilline kan innemen of niet.

Dit onderwerp wordt besproken in Tijd voor MAX op dinsdag 7 januari 2020.

Stel uw vraag aan dokter Ted van Essen

U kunt van dinsdag 7 januari  tot woensdag 8 januari 10.00 uur hieronder vragen stellen aan dokter Ted van Essen over allergie voor penicilline. Andere vragen worden niet beantwoord. Na woensdag 8 januari 2020 mag u uiteraard een reactie achterlaten, maar deze wordt niet meer beantwoord. Dit betreft geen persoonlijk consult! De dokter moet u daarvoor immers goed kennen. Dokter Ted helpt u graag met algemene informatie en achtergronden bij het onderwerp dat is behandeld in Tijd voor MAX.

U moet zich eerst registreren en inloggen om uw vraag te stellen. Uw e-mailadres is niet zichtbaar voor anderen en u kunt een fictieve naam opgeven. De naam die u achterlaat is wel zichtbaar. Ter bescherming van uw privacy verzoeken wij u persoonlijke gegevens niet te vermelden in uw bijdrage.