Ook ouderen kampen met stress

Van jongere generaties is het bekend, maar ook veel ouderen kampen anno 2019 met stress. Ze hebben het gevoel mee te moeten hollen in een alsmaar sneller malende wereld, vol bureaucratie en technologie. Ook het gevoel er niet meer toe te doen veroorzaakt stress. “Er is een vitaliteitsideaal ontstaan onder ouderen dat leidt tot burn-outs.”

‘De wereld is haastig en ongeduldig geworden’

De wat zware ademhaling, de gespannen manier van praten, Miriam Huitink (63) kan het niet verhullen. “De stress zit helemaal in mijn lijf”,
zegt de vrouw uit Harmelen, die al ruim 40 jaar in het onderwijs zit. Eerst nog als leerkracht in het basis- en middelbaar onderwijs, de laatste jaren met haar eigen bedrijf voor studiebegeleiding. Het leven dat ze al die jaren heeft geleid, is haar stilaan te veel geworden, zegt de oma van 4 kleinkinderen die wekelijks 2 tot 3 dagen oppast. “Dat is behoorlijk belastend. Maar het is ook de wereld van nu. Die is ongelofelijk haastig en ongeduldig geworden, het verkeer vreselijk druk. En iedereen plant alles maar vol tot de laatste tel.”

Eerder stoppen

Ze is erin meegesleept, in al die stress, maar nu is het genoeg, heeft Miriam besloten. Dus heeft ze prepensioen aangevraagd bij haar  pensioenfonds ABP. Eerder stoppen met werken betekent een fors lager maandinkomen. Maar dat moet dan maar. Ze heeft inmiddels “wat hartprobleempjes”. “Ik ben bang dat ik anders helemaal geen pensioen haal. In dit tempo houd ik mijn werk en alles daaromheen gewoon
niet meer vol. En ik wil dat mijn kleinkinderen ook nog een andere oma leren kennen. Eentje die niet zo gestrest en gespannen is en die gewoon alle tijd heeft om leuke dingen met ze te doen.”

Achter de geraniums vandaan

Hoogleraar veroudering Andrea Maier (VU, Amsterdam) snapt heel goed dat veel hedendaagse ouderen stress ervaren. Volgens haar is stress door de hele maatschappij als fenomeen toegenomen, ook onder ouderen. Het verwachtingspatroon jegens en onder ouderen is volgens Maier compleet veranderd, en daardoor ook hun activiteitenpatroon. “Achter de geraniums zitten, dat doe je als oudere niet meer.
Ouderen gaan nu op safari naar de Serengeti in Afrika. Ze surfen op het internet, ontdekken ook daar volop nieuwe werelden, beginnen aan studies, blijven langer werken of doen nog lang en volop aan vrijwilligerswerk. Er wordt inmiddels zelfs volop gedatet boven de 70, en zelfs boven de 80 jaar!” Prima, zo’n actief bestaan, zegt Maier. Maar met de jaren nemen ook aanpassingsvermogen en veerkracht van ouderen af. “Je brein kan naarmate je ouder wordt minder complexe dingen aan. En als de wereld om je heen dan doorraast, kan een actief leven je ook overvragen en in stressvolle situaties brengen.”

Alles gaat lastiger

Dat ervaart ook Ans Broek (66) uit Utrecht. Ze staat positief in het leven, maar vaak valt het haar als weduwe niet mee. “Veel mensen denken: ouderen, die hebben toch geen stress? Want die werken toch niet meer? Maar alles gaat wel steeds lastiger. Zeker alleen. Je post doen, op tijd je rekeningen betalen, sociale contacten onderhouden, de tuin bijhouden.” Ans begrijpt dat veel ouderen het gevoel hebben dat ze er niet meer toe doen. “Vaak zat onderschatten mensen totaal hoe pittig het leven is voor iemand als ik. Vanochtend wilde ik kijken of ik wel AOW heb ontvangen. Die krijg ik sinds kort. Maar dan doet mijn internetbankieren het weer niet. Daar kan ik in mijn eentje dan echt zo’n stress van krijgen.”

Angst voor afwijzing

Veel ouderen hebben het idee dat zij meer stress hebben dan vroeger hun ouders en grootouders. Daar kan  psychiater Esther van Fenema zich wel iets bij voorstellen. “Wij verwerken tegenwoordig soms meer prikkels in 1 dag dan iemand in de Middeleeuwen in een heel leven!” Maar de psychiater wijst ook op de prijs die onze samenleving, en de ouderen in het bijzonder, betalen voor jaren van verheerlijkte individualisering. “Het is boeiend en treurig tegelijk dat het individu zo geïsoleerd is geraakt. Als je de persoonlijke vrijheid uittekent in een grafiek, dan zie je een glooiende lijn die oploopt en daarna weer afneemt. Dat hoogtepunt zijn we nu welgepasseerd.”

Sociale verbinding

Volgens Van Fenema moeten we daarom weer meer investeren in sociale verbinding, zodat mensen minder eenzaam en geïsoleerd raken. “We zijn tenslotte groepsdieren.” Ze vertelt hoe mensen daarom bang zijn afgewezen te worden, vooral aardig gevonden willen worden, om er maar bij te horen. Ook dat draagt bij aan stress. “Dan zie je dat ook ouderen over hun grenzen heen gaan, vaak onder het mom van dat vreselijke genieten dat we allemaal maar eindeloos moeten doen”, zegt Van Fenema. “Dan ben je als oudere vrouw zo incontinent als een deur, maar je zult toch met je vriendinnen in een luier de deur uit moeten. Want genieten zul je. Maar wel met stress.”

Vitaliteitsideaal

Maier ziet parallellen met het doorgeschoten schoonheidsideaal dat de voorbije decennia heeft uitgemond in eetstoornissen als anorexia. “Zo is er nu een vitaliteitsideaal ontstaan: ouderen móeten vitaal zijn. Dat is een prima streven. Actief zijn is goed voor lichaam en geest. Maar in
doorgeschoten vorm leidt het onder ouderen tot burn-outs.”

Onderzoek onder MAX Opinie Panelleden

Stress is tegenwoordig zeker niet alleen iets voor jonge mensen, ook veel ouderen hebben er mee te kampen. Dat blijkt uit een MAX Opinie Panelonderzoek onder 2.791 respondenten. Bijna twee derde vindt dat de ouderen van nu een veel drukker en stressvoller bestaan leiden dan  hun ouders en grootouders. Als ze naar zichzelf kijken, ervaart bijna 4 op de 5 ouderen (79 procent) regelmatig stress. Bijna een kwart
(23 procent) voelt zich zelfs wekelijks, dagelijks of zelfs voortdurend opgejaagd, opgebrand of overbelast. Stress krijgen ouderen vooral van  bureaucratie en instanties (39 procent), gevolgd door zorgen over geld, van inkomen en pensioen tot schulden (31 procent). Een forse en opmerkelijke derde bron van stress is ‘het gevoel als oudere er niet meer toe te doen’ (29 procent). Andere veelgenoemde veroorzakers van spanning zijn het drukke verkeer, mantelzorg, burenoverlast, het altijd online en bereikbaar moeten zijn, en de zorg voor kinderen en kleinkinderen. Iets minder dan een derde (31 procent) procent past op kleinkinderen. Bijna de helft (49 procent) ervaart dit in meer of mindere mate als belastend. Bijna de helft van de respondenten (46 procent) kampt met klachten als gevolg van stress. Deze groep heeft vooral last van vermoeidheid (65 procent),  slaapproblemen (56 procent) en emotionele klachten (48 procent), zoals geregeld huilen, geïrriteerd zijn of boos. Als het gaat om burn-outs wijst pakweg de helft als boosdoener naar zowel de werkdruk vanuit werkgevers, als naar overheid en de participatiesamenleving. Ook signaleert bijna de helft van de ouderen dat mensen zich tegenwoordig te veel onhaalbare doelen stellen en geen tegenslag en ongeluk meer accepteren. Een aanzienlijk deel, vier op de vijf (41 procent) ziet in dat ze vooral zelf iets moeten veranderen, door vaker ‘nee’ te zeggen.

Nationaal Stressdebat

MAX zendt dinsdag 9 juli 2019 het Nationaal Stessdebat uit. Het is te zien om 20.25 uur op NPO 2, de presentatie is in handen van Elles de Bruin en Cees Grimbergen.

Lees ook: Nationaal Stressdebat: Zorgen om ‘wildgroei’ aan coaches tegen stress en burn-out, Stressloos werken? Dat lukt u met deze tips  en MAX Masterclass over muziek, stress en taal  of bekijk de cursus Mindfulness.

(Bron: MAX Magazine nummer 27)