Ook mensen met dementie kunnen nog drummen en pianospelen, dankzij ‘muscle memory’: wat is dit precies?
Publicatiedatum: 28 maart 2025
In een interview met het Brabants Dagblad vertelt de 49-jarige Lieke van Zutphen over haar vader Frans. De 83-jarige Frans heeft de ziekte van Alzheimer, maar het lukt hem nog wel om piano en saxofoon te spelen. Volgens Lieke heeft dit te maken met ‘muscle memory’, vertelt ze aan het BD. Het geheugen van Frans gaat weliswaar achteruit, maar deze specifieke motorische handelingen zitten nog wel in zijn systeem. In dit artikel gaan we dieper in op deze ‘muscle memory’.
Een muzikant met dementie kan nog steeds muziek maken
De 67-jarige Jan Hubers, ex-drummer van de Drentse band Eksjun, heeft soortgelijke ervaringen. Jan heeft ook alzheimer, kan soms niet op alledaagse woorden komen en vergeet meteen wat hij wil doen, zodra hij de keuken binnenkomt. Maar drummen gaat hem nog goed af, vertelt hij zelf aan RTV Drenthe. “Ik weet zelf ook niet hoe dat kan. Dat gaat gewoon vanzelf, dat heb ik zo jaren gedaan. Net als fietsen, dat kan ik ook en dat mag ik ook. Dat verleer je niet. En dit ook niet.”
‘Muscle memory’ en spiergeheugen, wat is het precies?
In een eerder artikel hebben we het al gehad over spiergeheugen. Dit komt goed van pas komt bij het sporten of alledaagse activiteiten. Want als u regelmatig fietst of autorijdt, kunt u dit na verloop van tijd ook doen zonder hierbij na te denken. Uw lichaam onthoudt de bewegingen die u hierbij moet maken. Is dat hetzelfde als de ‘muscle memory’ bij het muziek maken, die ter sprake komt in het Brabants Dagblad? “Dat kun je inderdaad met elkaar vergelijken”, vertelt Vera Otten, adviseur onderzoek bij Alzheimer Nederland, aan MAX Vandaag. “Het lijkt erop dat dit soort spiergeheugen vaak nog relatief lang werkt bij mensen met dementie. Hierdoor kunnen ze bepaalde handelingen, zoals muziek maken, nog goed uitvoeren, wanneer andere cognitieve functies achteruitgaan.”
Volgens deskundigen kunnen mensen met een lichte dementie terugvallen op ‘muscle memory’, om hun kwaliteit van leven te behouden. Want juist als het geheugen achteruit gaat, kan diegene vaak nog wel activiteiten doen zonder erbij na te denken. Mits hij of zij in een vertrouwde omgeving blijft. “Iemand met dementie kan vaak niet meer logisch nadenken en kan geen nieuwe patronen meer zien. Zorg dan dat de meubels van diegene altijd op dezelfde plek staan. En dat de kasten en laatjes op dezelfde manier ingericht zijn”, betoogt de Amerikaanse dementie-expert Judy Cornish.
Krijgt één van uw naasten dementie? Misschien klinkt het logisch en verstandig om het bed van diegene voortaan dichter bij de badkamer te zetten. Maar iemand met dementie kan juist in de war raken, als dat bed niet meer op een vertrouwde plek staat. “En is het uiteindelijk wél nodig om te verhuizen? Zorg dan dat de nieuwe woning zo veel mogelijk op de oude lijkt”, aldus Cornish. Zet kastjes, dressoirs en fotolijstjes dus zo veel mogelijk op dezelfde plek, in dezelfde volgorde. Probeer het bed zo neer te zetten dat diegene een vertrouwde looproute naar de badkamer heeft. En staat de bank in het oude huis bijvoorbeeld links van de deur? Probeer dit in het nieuwe huis ook te doen, zodat iemand met dementie kan blijven vertrouwen op ‘muscle memory’.
Wat zegt de Montessori-theorie over dementie?
Daarnaast wordt in internationale studies vaak verwezen naar de theorie van Maria Montessori, bekend van onze montessorischolen, maar dan toegepast op dementie. Deze theorie gaat namelijk uit van de dingen die mensen nog wél kunnen, in plaats van wat ze niet meer kunnen. Daarom helpt het mensen met dementie om zo veel mogelijk alledaagse activiteiten nog zelf te doen, met behulp van hun ‘muscle memory’. Dat kan dus gaan om muziek maken, maar ook bloemschikken is een vaak aangehaald voorbeeld. Mensen met dementie vergroten hier hun eigenwaarde en zelfvertrouwen mee, omdat ze nog onafhankelijk en creatief kunnen zijn. Op de website van Alzheimer Nederland vindt u meer tips, om mensen met een vorm van dementie zelfstandig en veilig te laten wonen.
Dementie tast fijne motoriek aan, heeft muziek een positief effect?
Maar helaas, de ziekte van Alzheimer kan er juist wel voor zorgen dat de fijne motoriek steeds verder afneemt. In 2023 is hier nog onderzoek naar gedaan aan de Universiteit Leiden. 100 proefpersonen doen mee aan een experiment, waarbij ze op commando met hun vingers op een toetsenbord moeten tikken. 47 van deze proefpersonen zijn gezond, 27 hebben een voorstadium van alzheimer en 26 hebben daadwerkelijk alzheimer. De gezonde proefpersonen reageren sneller op het commando en tikken ook sneller en regelmatiger, vergeleken met de andere 2 groepen. Het verlies van dit soort fijne motoriek kan dus een aanwijzing zijn van dementie of een voorstadium ervan.
Volgens cijfers van Alzheimer Nederland krijgt 1 op de 5 Nederlanders ooit in hun leven dementie. Maar dat aantal lijkt de komende jaren alleen maar hoger te worden. Hoe belangrijk is het om aandacht te blijven besteden aan deze fijne motoriek? “Het ziekteproces in het brein kun je helaas niet vertragen door het onderhouden van motorische vaardigheden, als je de ziekte eenmaal hebt. Er zijn wel aanwijzingen dat het bespelen van een muziekinstrument je breinnetwerk versterkt en dat je daardoor dementie kan uitstellen. Daarnaast heeft muziek een positief effect op je stemming en welzijn”, aldus Vera Otten. Muziek maken of luisteren, het heeft allebei een aantoonbaar effect op de kwaliteit van leven. “Soms wordt muziek zelfs ingezet als therapie. Uit onderzoek blijkt dat muziek onbegrepen gedrag kan verminderen.”
(Bron: Archief, Alzheimer Nederland, Universiteit Leiden, Brabants Dagblad, RTV Drenthe, The DAWN Method, Relish-Life.com, American Montessori Society, BrightVibes, Rijksoverheid, Dementie.nl. Foto: Shutterstock)
