Malaria

Jaarlijks overlijden er wereldwijd meer dan een half miljoen mensen aan malaria. De helft hiervan, zijn kinderen. De dodelijke vorm van malaria komt het meest voor in Afrika. Op Wereld Malaria Dag wordt extra aandacht gevraagd voor de preventie ervan. Want in veel gevallen is het te genezen, maar voorkomen is nog beter. Dokter Ted van Essen legt uit. 

Infectieziekte

Malaria is een infectieziekte. Het wordt veroorzaakt door een eencellig organisme, de plasmodium parasiet. Die wordt in risicogebieden op mensen overgebracht door een steek van een mug van de soort Anopheles. Andere muggen kunnen deze parasiet niet overbrengen. Na zo’n muggensteek komen de kiemen eerst in de lever terecht. Hier ontwikkelen ze zich verder. Vanuit de lever komen na een dag of 10-14 de jonge parasieten in het bloed terecht. Ze dringen de rode bloedcellen binnen en vermenigvuldigen zich. Dat is het moment dat we ziek worden. Soms komen besmette en daardoor opgezette rode bloedcellen vast te zitten in de kleine bloedvaatjes van organen als de nieren en de hersenen. Daardoor kunnen die organen uitvallen en ontstaan allerlei complicaties.

Ze steken ’s nachts

Alleen de vrouwtjes muggen steken, omdat zij bloed nodig hebben om eitjes te produceren. Goed om te weten: ze steken alleen van zonsondergang tot zonsopgang, dus ’s nachts. Muggen die dengue en gele koorts overbrengen steken vooral overdag. Wees gewaarschuwd voor deze muggen, want ze zoemen nauwelijks en er ontstaat ook geen zwelling na de steek. Hierdoor heeft u vaak niet door dat u gestoken bent.  Overigens kan malaria ook overgebracht worden door transfusies met besmet bloed, het delen van besmette naalden en orgaantransplantaties.

Geen tropische ziekte

De mug die malaria veroorzaakt komt tegenwoordig in Nederland niet meer voor. Na de Tweede Wereldoorlog waren er in Nederland ongeveer 10.000 gevallen van malaria per jaar. In 1959 werd ‘inheemse’ malaria voor het laatst vastgesteld. Pas in 1970 krijgt Nederland het predicaat ‘malariavrij’ van de Wereldgezondheidsorganisatie. De gebieden waar de ziekte nog wel volop aanwezig is zijn Afrika, ten zuiden van de Sahara, Zuid-Amerika, vooral het Amazonegebied, en Zuidoost-Azië. Overigens is malaria geen typische tropische ziekte. De mug die hem verspreidt gedijt erg goed in warme, vochtige streken. Dat malaria nog steeds in Afrika voorkomt, heeft niet zozeer te maken met het klimaat als wel met de armoede en het gebrek aan hygiëne. Door de slecht infrastructuur zijn er veel stilstaande plassen met vervuild water. Dit zijn de plekken waarin de mug floreert.

Soorten en symptomen

De symptomen van malaria hebben veel weg van die van een griep: koorts, koude rillingen, hoofdpijn, spierpijn misselijkheid en overgeven. Daarom is het erg belangrijk dat als u terugkeert uit de tropen en u wordt ziek, om direct naar de huisarts te gaan en te melden dat u in de tropen bent geweest en malaria zou kunnen hebben. Niet zelden lopen mensen te lang door en dat kan heel gevaarlijk zijn.

Er zijn verschillende malariaparasieten die verschillende vormen van malaria veroorzaken. De meest ernstige vorm is malaria tropica. Bij deze vorm kan bloedarmoede en geelzucht veroorzaken. En u kunt er van in shock raken en de hersenen kunnen worden aangetast. Deze vorm is levensgevaarlijk. Als hij niet goed wordt behandeld kan het binnen enkele weken leiden tot de dood.

Malaria tertiana verloopt milder. De parasieten bij deze vorm zijn lang ‘slapend’ aanwezig in de lever. Daarom kan de malaria een tijd pieken en dan ook weer verdwijnen. Over het algemeen bent u er na 4 jaar voorgoed vanaf.

Malaria quartana verloopt vrij mild en is goed te genezen. Het kan nog wel tot 25 jaar na de eerste aanval terugkomen. De genezing kan met dezelfde medicijnen als waarmee malaria is te voorkomen.

Voorkomen van malaria

Pas ten eerste uw kleding aan. Draag lange mouwen en lange broekspijpen. Slapen kunt u het beste onder een geïmpregneerde klamboe. Smeer u in met een antimuggenmiddel op basis van DEET met een concentratie van tenminste 25 procent. En slik preventief malariatabletten. Daar moet u vaak al voor u op reis gaat mee beginnen en een paar weken mee doorgaan als u thuis bent. Er zijn verschillende malariapillen voor verschillende landen vanwege verschil in resistentie. Overleg met de artsen in een kliniek voor reizigersziekten welke pil u nodig heeft. Vroeger werd er kinine gebruikt net als het daarvan afgeleide chloroquine. Maar in de loop der jaren zijn sommige malariaparasieten resistent geworden tegen deze middelen. Tegenwoordig wordt in Nederland vooral het combinatie-middel atovaquon met proguanil (Malarone®) of mefloquine (Lariam®) voorgeschreven. Deze middelen kennen wel wat bijwerkingen. Malarone wordt vooral voorgeschreven voor korte tripjes, omdat het middel weer snel uit het bloed verdwijnt.

Vaccin

Het beste middel is een vaccin tegen malaria. Daar wordt nog altijd hard aan gewerkt. De Bill en Melinda Gates Foundation financiert veel van dit onderzoek. Omdat de malariaparasiet een groot deel van zijn leven intracellulair (binnenin de cellen) doorbrengt is hij moeilijk toegankelijk voor antistoffen. Het is ook moeilijk om de werkzaamheid van een vaccin vast te stellen. In 2018 zal in 3 Afrikaanse landen, in Kenia, Malawi en Ghana, een pilot worden gehouden onder 750.000 kinderen tussen de 5 en 17 maanden. Ongeveer de helft van deze kinderen krijgt een vaccinatie met het RTS,S-vaccin. De kinderen zullen wel 4 keer moeten worden ingeënt, en dat is vaak een probleem in zulke landen waar de infrastructuur te wensen overlaat. Maar als deze pilot slaagt en het vaccin er op termijn inderdaad komt dan is dat een ongelooflijke verbetering, want bij 1 op de 5 sterfgevallen van kinderen is malaria de oorzaak.

Dit onderwerp wordt behandeld in Tijd voor MAX en Tijd voor MAX Radio op dinsdag 25 april 2017.

—

Stel uw vraag aan dokter Ted van Essen

U kunt van dinsdag 25 april 2017 tot en met woensdag 26 april 2017 10.00 uur hieronder vragen stellen aan dokter Ted van Essen over malaria. Andere vragen worden niet beantwoord. Na woensdag 26 april 10.00 uur mag u uiteraard een reactie achterlaten, maar deze wordt niet meer beantwoord. Dit betreft geen persoonlijk consult! De dokter moet u daarvoor immers goed kennen. Dokter Ted helpt u graag met algemene informatie en achtergronden bij het onderwerp dat is behandeld in Tijd voor MAX.

U moet zich eerst registreren en inloggen om uw vraag te stellen. Uw e-mailadres is niet zichtbaar voor anderen en u kunt een fictieve naam opgeven. De naam die u achterlaat is wel zichtbaar. Ter bescherming van uw privacy verzoeken wij u persoonlijke gegevens niet te vermelden in uw bijdrage.