Lymfestelsel

Parallel aan ons bloedvatstelsel loopt er nog een tweede vaatstelsel door ons lichaam dat minstens zo belangrijk is en 2 keer zo lang, het lymfestelsel. Toch weten veel mensen nauwelijks van het bestaan ervan af en ook niet wat het eigenlijk doet. Dokter Ted van Essen legt uit. 

Grote en kleine vaten

Het lymfestelsel is net als ons bloedvatstelsel een systeem van grotere en kleinere vaten en vaatjes door het hele lichaam waarin zich een kleurloze vloeistof bevindt, het lymfevocht. Dit lymfevocht vervoert ook stoffen, net als de bloedvaten. Maar anders dan bij de bloedvaten gaat het niet om voedingsstoffen die naar de cellen en weefsels worden vervoerd. Het gaat hier om het vervoeren en verwerken van afvalstoffen, beschadigde lichaamscellen en ongunstige indringers en ziekteverwekkers die door de lymfe worden opgehaald, onschadelijk gemaakt en afgevoerd. Het lymfestelsel werkt dus als een filter en reinigingsdienst van het lichaam en is een belangrijk onderdeel van het afweersysteem. De meeste lymfe komt overigens uit het spijsverteringsstelsel. Ongeveer 40 procent komt van de darmen en evenveel uit de lever. De lymfe uit de darm is te herkennen aan de melkachtige kleur, vanwege het hoge gehalte aan vetten.

Weefselvocht

Het vocht dat de lymfevaten afvoeren is weefselvocht, vocht dat in de weefsels terecht is gekomen doordat er door de bloeddruk via de bloedvaten altijd wel vocht naar de omliggende gebieden weglekt. Hierdoor zou het weefsel natuurlijk kunnen gaan opzwellen, maar daar zijn de lymfevaten voor. Deze vaten nemen dat vocht weer op, compleet met de zich erin bevindende eiwitten, afvalstoffen, bacteriën en andere ziekteverwekkers en vervoeren het naar de lymfeklieren: knooppunten waar lymfevaten samenkomen. Zulke lymfeknooppunten zitten op veel plaatsen in het lichaam, zoals in de hals, de oksels, de liezen, maar ook rond de longen en het hart en achter in de buikholte.

Lymfocyten

In de lymfeklieren bevinden zich veel witte bloedcellen, zogenaamde lymfocyten, die aangemaakt worden in het beenmerg en de milt en die in staat zijn bacteriën en virussen onschadelijk te maken. Wanneer u een infectie heeft, krijgt u daarom vaak last van opgezette lymfeklieren, ze moeten dan extra hard werken. Verder halen de lymfeklieren afvalstoffen zoals afbraakproducten van de spijsvertering, ontstekingsproducten, eiwitten en vetstoffen uit het lymfevocht. Na het passeren van zo’n ‘zuiveringsstation’ gaat het lymfevocht schoon en wel verder door het lichaam; het wordt door een soort kleppensysteem via steeds grotere vaten richting het hart gestuwd, en uiteindelijk komt het in de hals weer in de bloedbaan terecht. Het lymfesysteem is heel uitgebreid, als alle lymfevaten achter elkaar zouden liggen, dan komen we uit op 200.000 km, 2 maal zo lang als het bloedvatenstelsel, en het voert elke dag zo’n 4 liter gezuiverd lymfevocht terug naar de bloedsomloop.

Oedeem

Het lymfestelsel speelt een grote rol bij de vochtbalans in ons lichaam. Er kunnen zich omstandigheden voordoen waarbij de lymfevaten het vocht niet goed kunnen verwerken en afvoeren en dan zal dat vocht zich ophopen in de weefsels. Dat heet oedeem. Daarbij kunnen lichaamsdelen, zoals armen of benen, gaan opzwellen, maar nog gevaarlijker is het wanneer het lymfevocht zich ophoopt in de buik- of longholte, of rond het hart, want dan kunnen vitale functies als hartslag of ademhaling in het gedrang komen. Dat kan levensbedreigend zijn.

Primair en secundair lymfoedeem

Soms is lymfoedeem aangeboren: dan zijn de lymfevaten of – klieren in de baarmoeder niet goed gevormd en te zwak om het vocht goed richting het hart te stuwen, de druk op de vaatwanden wordt dan te groot en er ontstaan lekken. Dat noemen we primair lymfoedeem.  Bij secundair lymfoedeem is er sprake van oedeem dat zich ontwikkelt als gevolg van infecties, letsel of operaties. Lymfoedeem kan grote gevolgen hebben. Doordat de arm zwaar aanvoelt kunnen schouder- en nekklachten ontstaan en kunnen de arm en schouder minder goed bewegen. Bij oedeem in de benen kan men rugklachten krijgen, door de zware benen kan overbelasting van voeten en enkels ontstaan met vervolgens loopklachten en schoenen die niet meer passen, en doordat je minder beweegt ontstaat er ook weer overgewicht wat alles nog erger maakt. Verder zijn de opgezwollen lichaamsdelen vatbaar voor infecties, wondroos en eczeem.

Therapie

Therapeuten kunnen manuele lymfedrainage, een speciaal soort massage, uitvoeren bij een patiënt waardoor het overtollige lymfevocht wordt afgevoerd. Daarna wordt een compressieverband aangebracht dat voorkomt dat het lymfevocht weer terugvloeit. Dat is in de eerste fase vaak 1 tot 2 keer per dag nodig. Na een aantal weken wordt dit teruggeschroefd tot 1 of 2 keer in de week en gaan medische compressiekousen een grotere rol spelen. Dat zijn speciale kousen voor de arm of het been die een constante druk uitoefenen op het betreffende lichaamsdeel, en die niet in huidplooien gaan zitten en niet afknellen. Zulke compressiekousen worden op maat gemaakt. In het UMC Maastricht wordt getest met een operatierobot waarmee een verbinding gemaakt kan worden tussen een heel klein lymfevaatje en een bloedvaatje. Dan kan de opgehoopte lymfe weer afvloeien. Het RadboudUMC heeft een techniek in huis om een lek in het lymfevatenstelsel op te sporen en te repareren door het inspuiten van een soort lijmprop.

Beweging

Beweging is essentieel voor een goede doorstroming van het lymfevocht. Het lymfestelsel heeft kleppen die ervoor zorgen dat de vloeistof de juiste kant op stroomt, en daarvoor zijn de lymfevaten voorzien van glad spierweefsel. Door pulserend samen te trekken stroomt het lymfevocht van het ene compartiment tussen 2 kleppen naar het volgende. Daarbij helpt de ‘massage’ van bewegende spieren, zoals ook de ademhalingsspieren. Hoe meer u beweegt, des te beter stroomt de lymfe door je lichaam. Dat verklaart ook waarom men vaak opgezwollen voeten of enkels krijgt bij langdurig stilzitten.

Dit onderwerp wordt besproken in Tijd voor MAX op dinsdag 18 februari 2020.

Stel uw vraag aan dokter Ted van Essen

U kunt van dinsdag 18 februari tot woensdag 19 februari 10.00 uur hieronder vragen stellen aan dokter Ted van Essen over het lymfestelsel Andere vragen worden niet beantwoord. Na woensdag 18 februari 2020 mag u uiteraard een reactie achterlaten, maar deze wordt niet meer beantwoord. Dit betreft geen persoonlijk consult! De dokter moet u daarvoor immers goed kennen. Dokter Ted helpt u graag met algemene informatie en achtergronden bij het onderwerp dat is behandeld in Tijd voor MAX.

U moet zich eerst registreren en inloggen om uw vraag te stellen. Uw e-mailadres is niet zichtbaar voor anderen en u kunt een fictieve naam opgeven. De naam die u achterlaat is wel zichtbaar. Ter bescherming van uw privacy verzoeken wij u persoonlijke gegevens niet te vermelden in uw bijdrage.