Syndroom van Korsakov

In Nederland lijden ongeveer 8.000 mensen aan het syndroom van Korsakov. Dit is een ziekte van de hersenen die ontstaat door langdurig gebruik van teveel alcohol. Het syndroom van Korsakov is een blijvende geheugenstoornis. Patiënten weten niet meer waar ze zijn, kunnen dingen niet goed onthouden en weten zich steeds minder uit het verleden te herinneren. Om dat te verbloemen, verzinnen ze maar wat, confabulaties heet dat. Ze vullen de gaten in het geheugen op met fantasieverhalen. De intelligentie blijft lang goed, waardoor het probleem niet zo snel opvalt, zoals bij dementie. De naam komt van de Russische psychiater Sergej Korsakov die de aandoening als eerste beschreef in 1887.

Hoe ontstaat het syndroom van Korsakov?

Door jarenlang drinken en gebrek aan vitamine B1, thiamine. Deze vitamine zit ook in het biergist, maar er wordt bij overmatig bier drinken geen reserve voorraad aangelegd in het lichaam. Sterker nog, er ontstaat juist een steeds groter tekort, wat alle verschijnselen veroorzaakt.

Het syndroom van Korsakov begint vaak met een acute fase, waarbij de patiënt totaal in de war is en er verschillende neurologische afwijkingen ontstaan. Het lopen en de beweging van de ogen zijn verstoord. Op dat moment ontstaat er een lichamelijke uitputting en bewustzijnsdaling. In het acute stadium, als er niet snel genoeg vitamine B1 wordt toegediend, kan men daar zelfs aan overlijden.

Korsakov kan ook ontstaan door ernstige ondervoeding, zoals bij anorexia nervosa, harddruggebruik of een hongersnood.

Wat zijn de klachten?

Vooral geheugenproblemen en het opvoeren van verzinselen. Vaak beseffen patiënten zelf niet hoe ernstig ze er aan toe zijn en vergeten ze zelfs letterlijk dat ze vergeetachtig zijn. Korsakov-patiënten zijn nogal optimistisch, waardoor ze hun mogelijkheden overschatten. De intelligentie blijft lang goed, zodat ze zich vaardiger presenteren dan zij in werkelijkheid zijn. Ze zijn niet in staat nieuwe informatie op te nemen. Verder valt op dat patiënten helemaal geen rekening houden met de gevoelens van anderen. Vaak raken patiënten geïsoleerd omdat iedereen zich van hen afwendt.

Van teveel alcohol kan men bovendien klachten krijgen aan de lever, maag, darmen, alvleesklier, het hart, de hersenen en zenuwbanen. Daarnaast kan moeheid, slapeloosheid, angst, somberheid, concentratiestoornissen, oprispingen, maagzuur, diarree, erectiestoornissen en overgewicht ontstaan.

Hoe wordt Korsakov behandeld?

Het toediening van vitamine B1 is essentieel, maar daarmee geneest het niet. De ziekte wordt hoogstens niet verergert. Het is noodzakelijk om te stoppen met het drinken van alcohol. Korsakov-patiënten kunnen niet meer voor zichzelf zorgen en alleen nog wonen in een beschermde omgeving. Omdat het soms op jonge leeftijd ontstaat kan dat dus leiden tot een langdurige opname. Ze moeten kort, concreet, consequent en continue begeleid worden.

Is het syndroom van Korsakov te genezen?

Nee. Hersencellen die verloren zijn gegaan, komen niet meer terug. Het werkt net als bij dementie. Het syndroom van Korsakov is niet erfelijk. Het is echter wel zo dat de neiging tot verslaving in sommige families vaker voorkomt. Deskundigen zijn er nog niet uit of dat komt door aanleg of doordat men het verkeerde voorbeeld volgt.

Is Korsakov te voorkomen?

Ja, door niet teveel alcohol te drinken en gezond te blijven eten. Er zijn in Nederland veel mensen met problematisch alcoholgebruik. Volgens de officiële definitie hebben zij een drinkpatroon dat leidt tot lichamelijke, psychische of sociale problemen. De geconsumeerde hoeveelheid alcohol is daarbij minder van belang. Voor mannen is 21 glazen per week nog net veilig, voor vrouwen is dat 14 glazen. Het maakt niet uit of dat een glas bier van 250 cc, een glas wijn van 100 cc of borrelglas whisky van 35 cc is. Het beste is om gemiddeld 1 tot 2 glazen per dag, maar ook 2 dagen in de week niet te drinken. Op oudere leeftijd is het beter om te minderen. Het lichaam kan alcohol minder goed verwerken. De schatting is dat ongeveer 10% van de bevolking problematisch alcoholgebruik heeft. Dan zijn er nog zo’n 450.000 mensen met alcoholmisbruik en 350.000 met alcoholverslaving.

We zouden bijna uit het oog verliezen dat alcohol ook een prettig gevoel kan geven en kan zorgen voor gezelligheid en ontspanning. Maar ongemerkt is het vaak toch een dagelijkse gewoonte geworden. Dat is aangeleerd gedrag wat ook weer af te leren is.

Dit onderwerp is besproken in Tijd voor MAX op 11 november 2011.