Fenomeen van Raynaud

Iedereen heeft weleens koude handen of tenen. Maar sommige mensen lijden aan extreem koude vingers en tenen. Zij hebben het fenomeen van Raynaud.

Reumatische aandoening

​Het fenomeen van Raynaud is genoemd naar dr. Gabriel Maurice Raynaud, een Franse arts die het verschijnsel voor het eerst beschreef in 1862. Hoewel de naam voor velen onbekend zal klinken, hebben veel mensen er last van: 15 op de 100 vrouwen en 1 op de 100 mannen. Zij krijgen in de kou of bij spanning dooie vingers of tenen. Het fenomeen van Raynaud kan ook een symptoom van een reumatische aandoening zijn, maar dat is veel zeldzamer. In dat geval wordt het een secundair fenomeen van Raynaud genoemd. Dit komt voor bij systemische lupus erythematodes, sclerodermie, het syndroom van Sjögren, polymyositis, dermatomyositis, reumatoïde artritis of arteriïtis temporalis.

Klachten

Bij dit fenomeen raken de bloedvaatjes in de vingers afgesloten waardoor er tijdelijk geen bloed naar toe stroomt. Dit noemen we vaatkrampen. Dat bloedvaatjes meer of minder dicht zitten, is normaal. Daarmee regelt het lichaam de temperatuur. Bij vaatkrampen is dit systeem doorgeschoten. Dat heeft echter niets te maken met slagaderverkalking door bijvoorbeeld een te hoog cholesterol. Wanneer er vaatverkramping ontstaat worden de vingers wit. Als dit wat langer duurt krijgen de vingers blauw omdat het bloed geen zuurstof meer heeft. Op dat moment zijn de vingers gevoelloos. Zodra de bloedvaatjes weer open gaan, stroomt er tijdelijk extra bloed naar de vingers. Hierdoor worden ze rood en gaan ze tintelen, dit kan behoorlijk pijn doen. Deze vaatvernauwing kan 5 tot 30 minuten duren. Meestal gebeurt dit in beide handen tegelijkertijd en kunnen alle vingers, behalve de duimen, hier last van hebben. Sommige patiënten hebben maar enkele aanvallen per jaar, anderen hebben er veel vaker last van en krijgen ook ernstigere aanvallen. Een heel enkele keer gebeurt het dat vingers, tenen, oren of neus gaan zweren of zwart worden. Gelukkig nemen in de loop van het leven de klachten vaak af, tenzij het door een onderliggende aandoening komt.

Diagnose

Voor een arts is de diagnose vrij makkelijk te stellen op basis van de klachten. Twijfelt de arts, dan kan hij of zij de hand afkoelen in een bak met koud water en kijken wat er met de vingers gebeurt. Inwendige prikkels die vaatkramp kunnen veroorzaken zijn emoties als angst, schrik, verrassing, verdriet, ergernis, opwinding en stress. Waarom bepaalde prikkels vaatkrampen veroorzaken is nog niet bekend; waarschijnlijk speelt adrenaline een rol. Het fenomeen van Raynaud is overigens iets anders dan winterhanden. Bij winterhanden treedt geen vaatkramp op.

Behandeling

Roken en het gebruik van zwaar gereedschap zoals een kettingzaag of bootmachine kunnen klachten uitlokken of verergeren. Zorg er dus allereerst voor dat u stopt met roken en het gebruik van deze machines beperkt. Daarnaast kunnen sommige medicijnen, zoals bètablokkers, de reactie van de vaten verergeren.

Blijft utoch veel last houden van de klachten, kunnen vaatverwijdende medicijnen helpen, zoals Nifedipine. Ook bloed verdunnende middelen kunnen soms helpen. Medicijnen kunnen soms alleen in de herfst en winter geslikt worden. Wanneer u ernstige klachten heeft, kan een zenuwblokkade, een zogenaamde sympathectomie soms helpen. Dit is een operatie waarbij de zenuwen die de bloedvaten kunnen vernauwen worden uitgeschakeld. Dat kan ook met een injectie op de pijnpoli.

Bescherm u tegen kou

Het fenomeen van Rayaud komt ook voor bij reumapatiënten. Maar op welke manier en graad hangt af van het soort reuma. Gelukkig kan iemand zelf verschillende dingen doen om aanvallen te voorkomen en klachten te verminderen. Het allerbelangrijkste is om het lichaam te beschermen tegen de kou, vooral de handen, voeten en oren. Draag handschoenen en schoenen met dikke zolen. Zet de verwarming wat hoger en vermijd vochtige ruimtes. Handen kunnen al afkoelen als u wat uit de koelkast of vriezer moet pakken dus gebruik eventueel (oven)handschoenen om dit te doen. Was de handen niet met koud water en draag als het moet elektrisch verwarmde handschoenen. Probeer wondjes aan vingers en tenen te voorkomen en geef ze wat extra aandacht: masseer ze een paar keer per dag met crème om schilfering en beschadiging te voorkomen.

Nemen de klachten toe door bijvoorbeeld typen, het bespelen van een muziekinstrument of het werken met zwaar gereedschap, houd hier dan rekening mee. Daarnaast is het belangrijk om in beweging te blijven, want dit zorgt voor een goede bloedsomloop. Warm koud vingers en tenen langzaam op door ze bijvoorbeeld onder de oksels of tussen de benen te steken. Gebruik nooit heet water. Dit verergert de klachten.

Dit onderwerp is besproken in Tijd voor MAX op 16 december 2014.