Alles over de VAR in het voetbal: wat, hoe en waar?

De Video Assistent Referee (VAR) is in korte tijd een vertrouwd fenomeen in het hedendaagse topvoetbal geworden. Wat is de functie van de videoscheidsrechter en wanneer kan deze wel of juist niet ingrijpen? Wij leggen het kort aan u uit.

Wat is de basistaak van de VAR?

Tennis en hockey zijn al jarenlang vertrouwd met technologische hulpmiddelen voor scheidsrechters, het voetbal heeft meer tijd nodig om overstag te gaan. Uiteindelijk debuteert de VAR in 2016. Tijdens wedstrijden bestaat het VAR-team uit 2 of meerdere (assistent-)scheidsrechters. Zij staan op afstand in contact met hun collega’s op het veld. De videoarbitrage volgt de wedstrijd via tv-schermen en kan beslissingen van de scheidsrechter aan de kaak stellen. De eindverantwoordelijkheid ligt wel bij de man of vrouw op het veld, de VAR is een ‘hulplijn’.

Hoe gaat dit concreet in zijn werk? De VAR kan zich melden bij de scheidsrechter op het veld, bij twijfels over een genomen beslissing. Dan krijgt de arbiter vaak de kans om in alle rust de beelden nog eens te zien, via schermen naast het veld. Het advies van de VAR is niet-bindend. De scheidsrechter kan beslissen om erin mee te gaan óf om bij zijn of haar beslissing te blijven. De Champions League-wedstrijd AS Monaco-PSV van 2 augustus 2022 is hier een voorbeeld van. De VAR ziet een potentiële strafschop wegens hands en roept de scheidsrechter naar de kant. Maar die legt de bal alsnog niet op de stip, ook na het terugzien van de beelden. In de 5e minuut van onderstaande video is het moment terug te zien.

Wanneer mag de VAR wel ingrijpen?

De term ‘clear and obvious error’ – overduidelijke fout – is inmiddels wel bekend bij de voetbalvolgers. Met andere woorden: de VAR corrigeert de scheidsrechter alleen bij grote, beslissende fouten. Heeft de arbiter een doelpunt terecht of onterecht af- of goedgekeurd? Moet een uitgedeelde gele kaart eigenlijk geen rode kaart zijn? Of andersom? Is de gegeven strafschop wel rechtvaardig?

Wanneer mag de VAR niet ingrijpen?

De belangrijke wedstrijd PSV-Ajax van januari 2022 heeft heel wat discussie opgeleverd. Is de bal nou geheel over de zijlijn geweest, vlak voor de winnende goal van Ajax? Het is – met de beschikbare camerabeelden – niet 100 procent zeker vast te stellen voor de VAR. Van een overduidelijke fout van de scheidsrechter is volgens die redenering geen sprake. Daarom grijpt men hier niet in en blijft het doelpunt van Ajax staan. En daar is nog lang over nagepraat. Scheidsrechter Danny Makkelie legt in onderstaande video vanaf minuut 2:19 uit wat de regels zijn.

De spelregels in het voetbal laten nogal eens ruimte voor interpretatie. Fluiten blijft mensenwerk, er is niet altijd een sluitende definitie van een overduidelijk foute beslissing. Buitenspel is buitenspel, maar wanneer is een overtreding wel of niet zwaar genoeg voor een rode kaart? Wat is het verschil tussen bewust of juist onbewust hands? We hebben hierboven bij AS Monaco-PSV gezien dat de VAR en de arbiter soms verschillende interpretaties hebben.

Waarin verschilt de voetbal-VAR van andere sporten?

Zulke grijze gebieden zijn er niet in de tennissport. Het zogeheten Hawk-Eye-systeem oordeelt of een bal wel óf niet geheel over de lijn is, zonder middenweg. In de meeste grote toernooien waarin Hawk-Eye actief is, kunnen spelers 2 à 4 keer per set een beroep doen op de elektronische ogen. Als zij dan gelijk krijgen, blijft het recht op 2 tot 4 ‘challenges’ per set echter behouden.

Ook in het hockey kunnen de spelers – via de scheidsrechter op het veld – op eigen initiatief de videoarbitrage raadplegen. Dit kan maximaal 1 keer per wedstrijd, mits de aanvraag van één van de teams terecht is. Krijgt de ploeg geen gelijk, dan vervalt dit recht in de rest van de wedstrijd. Een hockeyscheidsrechter kan ook zelf de videoarbitrage benaderen, als hij of zij twijfelt over een genomen beslissing.

Het grootste verschil met het voetbal zit hem in de rol van de teams. De voetbal-VAR kijkt alle spelsituaties na en meldt zich bij twijfel zelf bij de scheidsrechter. Deze kan vervolgens beslissen of hij of zij de beelden terug wil zien. Voetballers of trainers spelen dus geen rol en kunnen zelf geen oordeel van de VAR aanvragen.

In welke competities in de VAR actief?

De Nederlandse Eredivisie maakt sinds 2018 onafgebroken gebruik van de VAR. Dat is ook in het seizoen 2022/2023 zo, bij alle 306 competitiewedstrijden plus de play-offs om Europees voetbal. In de KNVB Beker is dat meestal pas vanaf de kwartfinales het geval. 1 treetje lager, in de Keuken Kampioen Divisie, is er géén VAR. In de play-offs om promotie/degradatie, aan het einde van het seizoen, treffen teams uit beide profcompetities elkaar. Dan is er in principe wél een VAR, mits de afstemming tussen alle betrokken partijen klopt. Bij de editie in mei 2022 ontbreekt de videoarbitrage namelijk in de 1e ronde. Door een misverstand met zendgemachtigde ESPN zijn er niet genoeg camera’s beschikbaar bij de wedstrijden.

En hoe zit het met de internationale competities? Tijdens het WK in Qatar van 2022 is de VAR van de partij, na zijn WK-debuut in 2018. De Champions League, het grootste clubtoernooi ter wereld, maakt er ook gebruik van. In de Europa League, waarin PSV, Ajax en Feyenoord in de knock-outfase uitkomen, is de videoarbitrage vanaf de poulefase inzetbaar. In het 1e Conference League-seizoen – 2021-2022, met Feyenoord als verliezend finalist – is de VAR pas vanaf de halve finales ingezet. De UEFA maakt er nu direct na de winterstop gebruik van. AZ moet het in zijn poulewedstrijden nog stellen zonder videoscheidsrechter, maar krijgt in de knock-outfase wel te maken met de VAR.

In het vrouwenvoetbal is de videoarbitrage nog niet zo vanzelfsprekend. De Oranje Leeuwinnen spelen op grote toernooien, zoals het EK van 2021 en het WK van 2023, wel met videoarbitrage. Maar in de Nederlandse Vrouwen Eredivisie is er geen VAR.

(Bron: KNVB, International Football Association Board, FIFA, UEFA, Australian Open, KNHB, RTL Nieuws. Foto: Shutterstock)