Wat doet geldgebrek met de gezondheid?

De eindjes maar moeilijk aan elkaar kunnen knopen heeft niet alleen gevolgen voor de inhoud van koel-, keuken, of kledingkast, maar heeft ook enorm veel effect op de gezondheid. Vooral mentaal kan het behoorlijk wat teweeg brengen. Financieel psycholoog Anne Abbenes legt uit waarom dit zo is en of hier iets aan te doen is.

Maakt geld (on)gelukkig?

Geld maakt niet gelukkig, zegt men. Geluk is een subjectief gegeven en wetenschappelijk gezien lastig te onderbouwen, maar wat wél blijkt uit studies is dat het gebrek aan geld een negatieve uitwerking heeft op de gezondheid. Vooral de mentale gezondheid moet het ontgelden, zo blijkt onder meer uit een Amerikaanse studie uit 2016. Mentale stress door geld kan vermoedelijk ook fysieke gezondheidsklachten veroorzaken, onderschrijft een ander Amerikaans onderzoek uit 2017. Laatstgenoemde toont een waarschijnlijke link aan tussen mentale problemen veroorzaakt door geld en ontstekingen in het lichaam.

Financial strain- en stress

In de financiële psychologie worden de Engelse termen financial strain en financial stress gebruikt om (mentale) klachten naar aanleiding van geldzorgen te duiden. “Wie last heeft van financial strain (strain zou u kunnen vertalen als spanning naar aanleiding van moeilijkheden, red.), heeft financiële zorgen waardoor men druk ervaart. Bijvoorbeeld als u met pensioen gaat en erop achteruit gaat qua inkomen of als de inflatie ervoor zorgt dat spullen duurder worden, maar het inkomen blijft gelijk. Dit soort situaties veroorzaken stresserende factoren zoals angst en zorgen.”

Hoe minder geld iemand aan het einde van de maand overhoudt, hoe groter de kans dat financial strain overgaat in financial stress. Bij financial stress duren de financiële problemen voort en is de druk dermate hoog dat er ook lichamelijke en mentale klachten kunnen ontstaan door de geldzorgen. Denk aan slapeloosheid, maar ook een verhoogde kans op depressie. “Er zijn verschillende onderzoeken die onderstrepen dat hoe meer financiële druk men ervaart, hoe hoger men scoort op tests die zijn ontwikkeld om depressiviteit aan te tonen.”

Lees ook: Is de adviesprijs een echt advies, of een marketingtruc?

Perspectief

Met name een onzeker toekomstbeeld en de daaruit voortvloeiende uitzichtloosheid is een enorme katalysator voor financiële stress en uiteindelijk mentale problemen. “Het is een kwestie van of er licht is aan het einde van de tunnel, of niet. Als er aan het einde van de tunnel alleen een diepere tunnel is, dan biedt dat geen perspectief.” Onzekere maatschappelijke situaties kunnen het gebrek aan perspectief kracht bijzetten. Denk aan de aanhoudende coronacrisis, of pensioenfondsen die al jaren niet meer indexeren. Dit alles verhoogt de kans op mentale klachten.

In welke mate men mentale of fysieke problemen ondervindt door geldzorgen, is overigens wel enigszins van persoon tot persoon en per situatie verschillend. “Bij ingrijpende maatschappelijke gebeurtenissen, als een pandemie of grote werkloosheid zijn ouderen over het algemeen beter bestand tegen dit soort situaties dan jongeren. Zij zijn eerder geneigd het gewoon te accepteren en erover te zwijgen , want ze hebben al vaker dergelijke tijden meegemaakt. Denk bijvoorbeeld aan de problemen rond werkloosheid in de jaren 80. Daardoor is er gewenning aan een dergelijke situatie ontstaan, waardoor zij weerbaarder zijn. Jongere generaties hebben zoiets nog niet zo bewust meegemaakt”, legt Anne uit. “Ook mensen die in hun omgeving zien dat anderen ook geldproblemen hebben kunnen zich er doorgaans makkelijker bij neerleggen.”
Dat zij zich zo opstellen, wil overigens niet zeggen dat de financiële zorgen er niet zijn. Volgens de financieel psycholoog zijn de klachten er wel, maar zijn financiële zorgen vaak onbespreekbaar. “Als je bij anderen ziet dat zij hetzelfde doormaken en hier ook niet over praten, krijg jij het idee dat je dit ook niet mag doen.”

Oplossen

Uit onderzoek blijkt dat de stress die geldzorgen met zich meebrengen lastig is op te lossen en verdwijnt niet zomaar als de financiële situatie zelf verbetert. “De gevolgen van financiële stress zijn niet opeens weg”, zegt de financieel psycholoog. Daarnaast is iemand die in een depressie is geraakt door geldzorgen, niet opeens niet meer depressief als er meer geld binnenkomt. Wat in het geval van financial stress wel helpt, is positieve, sociale steun. “Het gaat erom dat je je gesteund voelt, dat er een luisterend oor is.”

Niet alleen de nabije omgeving speelt een rol. Voor de maatschappij is er ook een taak weggelegd: “Als je de tv aanzet en een item ziet over ouderen en pensioenen, dan zie je vaak beelden van oudere mensen die het goed hebben, terwijl dat in heel veel gevallen echt niet zo is. Wat zegt de maatschappij daarmee? Dat ouderen niet mogen zeuren, omdat ze het prima voor elkaar hebben. Dat is geen positieve support en dat maakt het veel moeilijker om naar voren te komen met jouw financiële, mentale problemen.”

Hoe men wordt gepresenteerd in de maatschappij, is dus ook heel erg belangrijk in het overkomen van financiële stress. “Het gaat er echt om hoe men wordt afgeschilderd, of je serieus wordt genomen. Neem bijvoorbeeld vakbonden. Die hebben heel veel oudere leden, maar de aandacht in de media-uitingen gaat vaker uit naar werkend Nederland en jongeren. Dan voelen de meesten zich niet serieus genomen.” Door deze negatieve sociale steun vanuit de maatschappij, kan financiële stress alleen maar toenemen.

Praten helpt

Kent u iemand die mentale problemen ervaart door financiële zorgen? Of herkent u uzelf hierin? Zoals de financieel psycholoog al zegt, is het bespreekbaar maken het belangrijkste, hoe lastig dit ook kan zijn. Dat kan de klachten echt verminderen en mensen die zelf dit soort problemen hebben voelen zich hierdoor ook minder alleen.” Daarbij is het volgens haar ook goed om naar het grotere geheel te kijken, indien u mentale druk voelt door financiële problemen. “Realiseer je dat het niet jouw fout is, want je bent niet de enige.” Uiteraard zal de financiële oorzaak van de problemen ook moeten worden weggenomen.