Extraparlementair kabinet wordt besproken, maar wat is het?

Een nieuw kabinet laat op zich wachten. Al sinds de verkiezingen op 17 maart 2021 wordt er geprobeerd tot een besluit te komen, maar dat gaat moeizaam. Inmiddels ligt volgens formateur Remkes ook de optie voor een extraparlementair kabinet op tafel. Wat is dat? En hebben wij dit eerder gehad in Nederland? Deze, en meer vragen, proberen wij voor u te beantwoorden in dit artikel. 

Wat is een extraparlementair kabinet?

Ons land kent verschillende soorten kabinetten. De meest bekende is het meerderheidskabinet; een kabinet waarbij de betrokken partijen een parlementaire meerderheid hebben en over ten minste 75 van de 150 zetels in de Tweede Kamer bezitten. Een voorwaarde is ook dat de partijen uit het meerderheidskabinet samen een regeerakkoord opstellen. Bij een extraparlementair kabinet is dit alles niet aan de orde. Allereerst ontbreekt het regeerakkoord bij een extraparlementair kabinet. De partijen leggen dus niet precies vast wat er de komende jaren moet gebeuren, maar maken vooraf wel een aantal afspraken die zij samenbrengen in een regeringsprogramma.

Daarnaast is ook de samenstelling van een extraparlementair kabinet anders dan van bijvoorbeeld een meerderheidskabinet. Hoewel een extraparlementair kabinet wel een ‘kern’ heeft van een aantal partijen, kunnen de ministers afkomstig zijn uit allerlei fracties. Denk bijvoorbeeld aan een kabinet van CDA (15 zetels), VVD (36 zetels) en D66 (24 zetels), maar dan aangevuld met ministers van bijvoorbeeld GroenLinks, PvdA en de ChristenUnie. De laatste 3 partijen maken dan dus geen deel uit van het kabinet, maar leveren wel bewindspersonen. Hierdoor voelen zij zich toch betrokken bij het kabinet.

Een extraparlementair kabinet is meestal een minderheidskabinet, maar dat hoeft niet per se zo te zijn. Een minderheidkabinet kenmerkt zich door het feit dat het kabinet niet beschikt over een parlementaire meerderheid; de oppositie heeft dus meer zetels en kan voorstellen dus makkelijker blokkeren. Dit soort kabinetten komt in ons land eigenlijk alleen voor in overgangsperiodes, bijvoorbeeld tussen de val van een kabinet en nieuwe verkiezingen.

Parlementair kabinet

Naast een extraparlementair kabinet bestaat er in Nederland overigens ook een ‘gewoon’ parlementair kabinet. In feite zijn alle kabinetsvormen dit. Bij een parlementair kabinet is het zaak dat betrokken fracties nauw samen hebben gewerkt aan een regeerakkoord dat op brede steun van het parlement kan rekenen. Hoewel zo’n akkoord soms ontbreekt en er ook niet altijd een meerderheid is, moet een kabinet natuurlijk wel altijd de meerderheid van de kamer achter zich weten te scharen voordat er überhaupt iets gebeurt.

Extraparlementaire kabinetten in Nederland

De Nederlandse geschiedenis kent tot nu toe een aantal extraparlementaire kabinetten. 2 daarvan zijn noodkabinetten uit oorlogstijd, 1 is direct naar huis gestuurd op werkdag 1 en de ander is het kabinet van Joop den Uyl (1973-1977). Het kabinet Den Uyl is trouwens een semi-extraparlementair kabinet, omdat de constructie van toen toch net weer anders is dan het klassieke model. Het kabinet bestaat destijds uit de PvdA van Den Uyl, D’66, KVP, ARP (samen met KVP in 1982 CDA geworden) en PPR (in 1991 opgegaan in GroenLinks). Alle partijen stemmen voor deelname aan het kabinet, waardoor er een nipte meerderheid ontstaat. Tot nu toe lijkt het nog op een meerderheidskabinet. Het extraparlementaire aspect ontstaat doordat de KVP, ARP en PPR uiteindelijk geen directe binding met het kabinet aangaan, maar wel bewindslieden leveren. Ook is er geen regeerakkoord, maar worden afspraken gemaakt op 12 punten.
Als CDA, VVD en D66 samen een extraparlementair kabinet gaan vormen, beschikken zij samen over 75 zetels in de Tweede Kamer, een meerderheid. In het geval van Den Uyl is dus niet het geval, omdat KVP, ARP en PPR uiteindelijk kiezen voor een andere positie en de PVDA en D’66 daardoor slechts uitkomen op 49 zetels.

Joop den Uyl presenteert zijn semi-extraparlementaire kabinet in 1973.

Is een extraparlementair kabinet beter dan nieuwe verkiezingen?

De vorming van het vorige semi-extraparlementaire kabinet neemt 151 dagen in beslag; een absoluut record voor die tijd. Inmiddels dreigt zelfs het nieuwe record van 225 dagen op de schop te gaan. Is het vormen van zo’n uniek extraparlementair kabinet dan het beste idee? Is het niet gewoon handiger om nieuwe verkiezingen uit te schrijven? Er wordt in de media immers in toenemen mate geschreven over een eventuele nieuwe stemronde. Op deze vragen zijn tot nu toe geen hapklare antwoorden te geven. Voorlopig zit formateur Remkes nog in het zadel en wordt er nog steeds geprobeerd om een nieuw kabinet to vormen, of het nu extraparlementair is of niet.

Op 29 september 2021 is Eerste Kamerlid Martin van Rooijen te gast in Tijd voor MAX om te vertellen over het extraparlementaire kabinet. U ziet Tijd voor MAX elke werkdag rond 17.10 op NPO 1.

(Bron: parlement.com, AD, Radio 1, NOS, Nu.nl)