Duitse verkiezingen: hoe werkt stemmen daar? En waarom heeft Nederland belang bij de uitslag?

Op 26 september 2021 mogen ruim 60 miljoen Duitsers naar het stembureau. Hoe werkt het stemmen daar? Wat valt er eigenlijk te kiezen? En waarom zijn deze verkiezingen ook belangrijk voor Nederland?

Zo kiezen de Duitsers

Het Duitse kiessysteem is anders dan het Nederlandse. Alle Duitsers die stemmen krijgen een formulier waarop zij niet 1, maar 2 hokjes kunnen aankruisen. Met de eerste stem (Erststimme genoemd) kiest men een kandidaat uit eigen kieskring. In totaal zijn er 299 kieskringen in Duitsland. De Erststimme moet ervoor zorgen dat er in het parlement, de Bondsdag, vertegenwoordigers uit elk Duits gebied plaatsnemen. De 2e stem (Zweitstimme) is voor een partij.

Zo ziet een Duits stembiljet eruit.

Uiteindelijk is het de 2e stem die bepaalt welke partij in de Bondsdag komt. De zetels die worden verworven, worden in eerste instantie opgevuld met kandidaten die middels de Erststimme direct door de kiezer zijn gekozen. Dat heet Direktmandate. De zetels die overblijven, worden verdeeld onder de deelstaatlijsten van de partij aan wie de stemmen toekomt.

Om überhaupt zetels in de Bondsdag te krijgen heeft een partij overigens 5 procent van alle stemmen nodig. Deze kiesdrempel is na de Tweede Wereldoorlog ingevoerd om versplintering van het parlement in allerlei kleine partijen tegen te gaan.

Wildgroei aan zetels

De Duitse Bondsdag telt momenteel 709 zetels, waardoor het, het op 1 na grootste parlement ter wereld is. Alleen het Chinese parlement is groter.
Het aantal bondsdagzetels is onderhevig aan veranderingen. Dat heeft te maken met het feit dat een partij middels de 1e stemronde soms meer direct gekozen kandidaten heeft dan zetels. Als dit het geval is, heeft de partij recht op Überhangmandate, wat inhoudt dat het aantal zetels net zo lang omhoog wordt gekrikt totdat alle direct gekozen kandidaten een plek hebben. Dit is uiteraard niet eerlijk voor de andere partijen, dus die worden dan gecompenseerd middels Ausgleichmandate. Zij krijgen er dan ook net zo lang zetels bij totdat de verdeling ongeveer evenredig is aan de uitlag van de 2e stemronde. U snapt het al: het aantal zetels kan flink oplopen.
De Duitse overheid wil de wildgroei aan zetels tegengaan door het aantal kiesdistricten te verminderen, maar dit zal niet voor 2025 worden ingevoerd. Tot die tijd moet de zetelgroei beperkt worden door hier en daar te snijden in het het aantal Überhangmandate.

Wat valt er te kiezen?

Hoewel er op papier dit jaar gestemd kan worden op 47 partijen, zal de echte strijd vermoedelijk gaan tussen de partijen die nu al in de Bondsdag zitten. Te weten:

CDU/CSU (nu de grootste fractie, partij van bondskanselier Merkel)
SPD
Bündnis 90/Die Grünen
FDP
Die Linke
AfD

Na de Duitse hereniging heeft het land vrijwel alleen bondskanseliers uit het christendemocratische CDU/CSU-kamp gekend. In 2021 kan hier zomaar eens verandering in komen, want de kandidaat van de sociaaldemocratische partij SDP, Olaf Scholz, lijkt aan kop te gaan. Scholz is nu minister van Financiën en vice-kanselier.

Olaf Scholz

Het is overigens alles behalve een gelopen race. Armin Laschet, kanselierskandidaat van CDU/CSU en huidige minister-president van grensdistrict Noordrijn-Westfalen, lijkt Scholz op de hielen te zitten. Volgens de peilingen van omroep ZDF kan de SDP rekenen op 25 procent van de stemmen en CDU/CSU op 22 procent. Als de voorspelling van de ZDF enigszins uitkomt, betekent dit wel een enorm verlies voor de CDU/CSU ten opzichten van de vorige verkiezingen.

Armin Laschet

Opvallend is dat de centrum-linkse fractie van Bündnis 90/Die Grünen het niet zo goed doet. De partij kent een aantal succesvolle jaren, maar zakt nu een beetje weg.

Annalena Baerbock, 1 van de 2 leiders Bündnis 90/Die Grünen

Waarom is de uitslag ook belangrijk voor Nederland?

Natuurlijk is de uitslag van de verkiezingen vooral belangrijk voor de toekomst van Duitsland, maar Nederland heeft er ook belang bij. In de 1e plaats grenst ons land natuurlijk aan Duitsland, maar Duitsland is ook een belangrijke handelspartner. In 2020 maakt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) bekend dat Nederlandse bedrijven in 2016 (het jongste jaar waarover gegevens bekend zijn) ruim 45 miljard hebben verdiend aan export naar Duitsland. Dat is natuurlijk niet niks. Voorbeelden van belangrijke exportproducten zijn kaas, chemische stoffen en computerchips.

Wilt u meer lezen over de Duitse verkiezingen? Het Duitsland Instituut heeft er allerlei informatie over op de website staan. 

Op 24 september is voormalig Duitsland correspondent Margriet Brandsma te gast bij Tijd voor MAX om te vertellen over de Duitse verkiezingen. U ziet Tijd voor MAX elke werkdag rond 17.10 uur op NPO 1.

(Bron: Duitsland Instituut, ZDF, Der Spiegel, ARD, Tagesschau, ANP, RTL Nieuws)