De grondwet viert 175e verjaardag: waarom is juist de versie uit 1848 zo belangrijk?
Publicatiedatum: 30 mei 2023
Het jaar 2023 is een jubileumjaar voor de Nederlandse grondwet. Dan is het 175 jaar geleden dat Johan Rudolph Thorbecke historische wijzigingen aan de al bestaande grondwet heeft ontworpen. Waarom is deze gebeurtenis zo belangrijk voor onze geschiedenis? En welke ideeën van Thorbecke leven tot op de dag van vandaag voort?
Wat is de geschiedenis van de grondwet?
Het Koninkrijk der Nederlanden is zijn tijd vooruit in 1814, vlak na de Franse bezettingstijd. Het publiceert dan een grondwet, als 2e land ter wereld, na de Verenigde Staten. Deze 1e grondwet dateert nog uit de tijd dat Nederland een soevereine vorst heeft. Maar tegelijkertijd komt er in 1814 een volksvertegenwoordiging, die dan nog bestaat uit 1 Kamer. In de daaropvolgende eeuwen volgen er 28 herzieningen van deze grondwet. “De grondwet is een soort spekkoek: steeds een laagje erbij”, vertelt Wim Voermans, hoogleraar staats- en bestuursrecht, aan MAX Magazine. Zo zijn er in en na 1917 aanvullingen geweest, die kiesrecht voor mannen en vrouwen mogelijk maken.
Maar de belangrijkste herziening dateert uit 1848. De Grondwetscommissie, met Thorbecke aan het hoofd, heeft hierin de basis gelegd voor de maatschappij zoals we die nu kennen. De koning is nog wel onschendbaar, maar niet langer soeverein. De eindverantwoordelijkheid voor het beleid in Nederland komt bij zijn ministers te liggen. Bovendien komen er rechtstreekse verkiezingen voor de Tweede Kamer, gemeenteraden en Provinciale Staten. Het volk kiest voortaan zijn eigen vertegenwoordigers, zonder dat de koning hier een beslissende stem in heeft. Ook legt de commissie van Thorbecke de beginselen van het recht op vrijheid van onderwijs en meningsuiting vast. Daarom besluit de Tweede Kamer om in 2023 uitgebreid stil te staan bij deze herzieningen van 175 jaar eerder.
Wat staat er in de grondwet?
De hedendaagse grondwet bestaat uit 8 hoofdstukken, opgesplitst in meerdere artikelen. Hierin staan de grondrechten van de inwoners van Nederland, de staatsinrichting van Nederland (inclusief bijzondere gemeentes Bonaire, Sint-Eustatius en Saba) en de taken van de overheid en rechterlijke macht. “Het bevat simpelweg de basisspelregels over hoe wij samen willen leven”, vat Voermans in gesprek met MAX Magazine samen. “Hoe we besluiten nemen, hoe we met elkaar omgaan, juist ook met minderheden. Typisch Nederlands.”
Hoe vaak verschijnen er nog aanvullingen op de grondwet?
De grondwet is regelmatig een discussiepunt geweest. Zo zorgen Pim Fortuyn en Geert Wilders voor controverses, door het afschaffen van artikel 1 te opperen. Dit artikel staat voor een gelijke behandeling en een verbod op discriminatie. Een afschaffing komt er echter niet en in februari 2023 volgt er zelfs een uitbreiding. Want ook discriminatie op basis van handicap en seksuele oriëntatie zijn voortaan verboden. Zo zijn er in de 21e eeuw nog meer grotere en kleinere herzieningen. Sinds 2005 is het bijvoorbeeld mogelijk om zwangere of langdurig zieke Kamerleden tijdelijk te vervangen. En in 2017 is de staatsrechtelijke positie van Bonaire, Sint-Eustatius en Saba vastgelegd.
De belangrijkste grondwetherziening uit de recente geschiedenis van Nederland vindt plaats in 1983. ‘Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan’ staat sinds 1983 in artikel 1, dat in 2023 dus verder is uitgebreid. Ook is er sinds 1983 een definitief verbod op de doodstraf en is het recht op bijstand vastgelegd. De Tweede Kamer staat in 2023 ook stil bij deze herzieningen, 40 jaar na dato. Van dinsdag 30 mei tot zaterdag 3 juni 2023 is er bijvoorbeeld de Week van de Rechtsstaat.
(Bron: MAX Magazine, Rijksoverheid, Denederlandsegrondwet.nl, Historisch Nieuwsblad. Foto: Shutterstock)
