Waar komt gevoel voor schaamte vandaan?

Iedereen voelt weleens schaamte, bijvoorbeeld wanneer we terugdenken aan een ongemakkelijk moment. Maar waar komt dat beschamende gevoel eigenlijk vandaan?

Schaamte ontstaat in kindertijd

Schaamte is simpelweg een emotie die ontstaat wanneer u over uzelf nadenkt en de uitslag van die gedachte negatief is. Deze emotie ontwikkelt zich al vroeg in de kindertijd. “Soms zie je kinderen die heel boos worden als je ze uitlacht. Als die iets onhandigs doen en wij als volwassenen lachen, dan krijgen ze een soort besef dat er iets met hen is waar om wordt gelachen op dat moment. Daar beginnen schaamtegevoelens als”, legt Frans Schalkwijk, psychotherapeut en bijzonder hoogleraar forensische orthopedagogiek aan de Universiteit van Amsterdam, uit aan tijdschrift Quest. De verdere ontwikkeling van schaamte hangt volgens de hoogleraar af van hoe ouders met hun kind omgaan. Wanneer zij zich bijvoorbeeld vaak negatief uitlaten tegen hun kind, kan een kind zichzelf negatief gaan evalueren als geheel. Dat kan leiden tot meer schaamtegevoeligheid. Maar dat is niet het enige. De mate waarin iemand gevoelig is voor schaamte heeft ook te maken met persoonlijkheid. Sommige mensen hebben nu eenmaal een positiever zelfbeeld en zullen daardoor ook minder gevoelig zijn voor schaamte.

Systematisch schamen

Mensen schamen zich over het algemeen het meest in de puberteit. Dit komt doordat pubers in die periode veel veranderingen doormaken, waardoor zij sneller onzeker worden over hun identiteit. Dit brengt vaak schaamte met zich mee, bijvoorbeeld over uiterlijk. Hoe ouder u wordt, hoe milder u voor uzelf bent en hoe minder u zich zult schamen. Dit komt doordat volwassenen zichzelf over het algemeen meer accepteren zoals zij zijn. Toch blijven ook sommige volwassenen veel schaamtegevoel kennen. Dit kan vele oorzaken hebben, maar wordt volgens Schalkwijk pas problematisch wanneer het echt om systematisch schamen gaat. Mensen die hier last van hebben zijn vaak in hun kindertijd getraumatiseerd, bijvoorbeeld door misbruik of mishandeling. Schalkwijk: “Die mensen hebben daardoor soms een beschadigd zelfbeeld. Ze denken dat ze zelf tekortschieten.”

Schaamte als zelfbescherming

Toch hoeft schaamte – tot op zekere hoogte – helemaal geen slechte emotie te zijn. Schaamte heeft namelijk als functie om u tegen uzelf te beschermen. Het gevoel is als het ware een signaal, waardoor u weet dat u mogelijk wat moet aanpassen. Zo voorkomt gevoel voor schaamte bijvoorbeeld dat u ongepaste dingen zult doen. En dat is niet het enige. “Op sociaal gebied hebben gevoelens van schaamte ook een belangrijke functie. Als u aan anderen laat zien dat u u schaamt voor wat u heeft gedaan, laat u zien dat u niet achter die slechte actie staat.” Ondanks dat schaamte soms dus een vervelend gevoel kan oproepen, is het zeker niet nutteloos.

(Bron: Quest, UvA, BNN VARA, Gezondnu.nl)