Vaarwel Nederland: Zuid-Afrika

Gelukszoekers werden ze genoemd, de Nederlanders die in de jaren 50 de oversteek waagden naar het nieuwe land. In 1948 dacht 1 op de 3 Nederlanders erover om ons land te verlaten. Ruim een half miljoen Nederlanders stapten ook echt op de boot. In het tweede seizoen van de documentaireserie Vaarwel Nederland volgt MAX het spoor van landverhuizers in onder andere Israël, Brazilië en Zuid-Afrika.

Herstel en wederopbouw

De jaren 50 is een tijd van herstel en wederopbouw. Maar ook een onzekere tijd voor veel Nederlanders. Werkeloosheid, woningnood en angst voor een nieuwe oorlog met de Russen. En Nederland raakt aardig vol, want de gevaarlijke grens van 12 miljoen inwoners is in zicht. Daarom stimuleert de overheid iedereen die dat wil om te emigreren.

Sombere toekomst

Theo Mastenbroek woont al 68 jaar in Zuid-Afrika. Hij is opgegroeid in Heerenveen waar zijn vader bedrijfsleider is van een grote fabriek. Omdat vader de toekomst voor zijn zonen somber in ziet, besluit hij in 1951 zijn geluk te zoeken in Zuid-Afrika. Omdat hij eerst werk en een huis moet vinden vertrekt vader alleen. Moeder en vier zonen volgen drie maanden later op het schip de Zuiderkruis. Voor de kinderen is de bootreis een groot avontuur.

Theo Mastenbroek

Theo heeft jaren een eigen bouwbedrijf gehad, waar hij met de wetten van de apartheid te maken had. Samen met zijn vrouw krijgt hij een zoon en een dochter. Zijn zoon is met een zwarte vrouw getrouwd. Zijn kleindochters zijn daarom voor hem een symbool van het nieuwe Zuid-Afrika.

‘Trouwen met de handschoen’

Jantje Vogel groeit in Nederland op als enig kind in een rijk boerengezin in het Groningse Ter Apel. Als Jantje 18 jaar is gaat ze naar Deventer om Landbouw te studeren. Tijdens haar stage op een kippenboerderij valt haar oog op een aantrekkelijke jonge man. Hij heeft het plan om naar Zuid-Afrika te emigreren en wil graag dat ze met hem meegaat. Maar de conservatieve ouders van Jantje kunnen haar nieuwe liefde niet waarderen.

Jantje Vogel

Als Jan via een vriend in Zuid-Afrika werk op een boerderij aangeboden krijgt, stapt hij alleen op de boot. Jantje blijft in Nederland om haar studie af te maken. Ze kan niet wachten om haar geliefde achterna te reizen. Maar dat moet ze eerst nog aan haar ouders vertellen. Uiteindelijk gaan de ouders van Jantje akkoord, maar dan moet ze eerst trouwen. Dat is lastig want haar toekomstige man zit al in Zuid-Afrika. Ze ’trouwen met de handschoen’ en dan vertrekt ook Jantje naar Kaapstad.

Niet kunnen wennen

Aart Reedijk is 7 jaar als hij samen met zijn ouders en twee broers vertrekt uit Nederland vanuit het Zuid-Hollandse Dubbeldam. Aart komt samen met zijn familie in Krugersdorp terecht in het noorden van ZA. Vooral zijn moeder heeft een moeilijke tijd gehad en kan niet wennen. Daarom gaan ze na 7 jaar terug naar Nederland. Na een aantal jaar op een bovenwoning in Schiedam, blijkt dat de familie zich niet meer thuis voelt in Nederland.

Aart Reedijk

Terug in Zuid-Afrika gaat Aart aan de slag in de goudindustrie en komt hij zijn vrouw Hester tegen. Ze trouwen en krijgen twee kinderen. In 1968 krijgt Aart Zuid-Afrikaanse staatsburgerschap en gaat hij het leger in. Als militair komt hij in de grensoorlog met Angola terecht.
Aart heeft 20 jaar in het leger gezeten en nu hij met pensioen is hij nog steeds actief voor een organisatie van veteranen. Ze doen vrijwilligerswerk voor kinderen en ouderen. Zo brengt hij regelmatig eten en andere spullen naar een huis voor kinderen die vanwege geweld en misbruik niet meer thuis kunnen wonen.

Hollandse dag

Annie du Plessis zit in het bestuur van een Nederlands verzorgingshuis in Pretoria. Samen met vrijwilligers organiseert zij de jaarlijkse Hollandse dag waar meer dan duizend bezoekers jong en oud met Nederlandse wortels elkaar tegenkomt. Als jong meisje moest ze tegen haar zin emigreren met haar familie. Annie heeft moeite gehad om te wennen in Zuid-Afrika. Ze zit gevangen tussen twee culturen: de witte Afrikaner cultuur op school en thuis waar alles zoveel mogelijk Nederlands moest blijven.

De Hollandsedag

Groot avontuur

Ineke Palthe vertrok samen met haar man Frits in de jaren 60 vanuit Rotterdam naar Zuid-Afrika: “We zagen het als een groot avontuur. We hadden helemaal niets en dat was in het begin ook niet nodig.” Door hard te werken hebben ze een succesvol bestaan weten op te bouwen. Ze krijgen drie kinderen en zijn gelukkig in Zuid-Afrika. In 1992 slaat het noodlot toe als Ineke’s oudste zoon bij een roofoverval wordt vermoord. Er breekt een zware tijd als ook hun dochter met het syndroom van down een jaar later overlijdt. Haar man Frits kan het verdriet niet verwerken en wordt ziek. “Ik weet zeker dat als dit allemaal niet was gebeurd, Frits nog steeds naast me zou zitten.” Toch is Ineke ondanks alles vastbesloten om in Zuid-Afrika te blijven: “Mijn verdriet wordt niet minder als ik ergens anders zou zijn. En dit had ons overal ter wereld kunnen overkomen.”

Ineke Palthe

Aflevering 3 van Vaarwel Nederland is te zien op dinsdag 26 mei 2020 om 20.25 uur op NPO 2.