‘In Tsjernobyl is de kapotte reactor nog steeds aanwezig, als een soort slapend monster’

Op 26 april 1986 stopt in Tsjernobyl de tijd als een kernreactor ontploft. Het gaat de geschiedenisboeken is als de grootste nucleaire ramp ooit. Een groot deel van de geëvacueerde mensen keert niet meer terug. Maar een kleine groep laat zich niet weerhouden en gaat wel terug. 31 jaar lang worden zij blootgesteld aan radioactiviteit. Van deze groep zijn er nog 120 mensen over. Die mensen zijn nu 70 en 80 jaar oud. Wetenschappers en fotografen Daan Kloeg en Hans Wolkers trekken zich het lot van deze overblijvers aan en roepen de hulp in van MAX Maakt Mogelijk.

Onbewoonbaar

Op 26 april 1986 ontploft kernreactor nummer 4 in de kerncentrale van Tsjernobyl, Oekraïne. 9 ton aan radioactief materiaal komt daarbij vrij. Pas 40 uur later krijgen omwonenden de opdracht hun woningen te verlaten. De eerste dag na de ontploffing brengt de Sovjet-Unie niets over het incident naar buiten. Pas nadat stralingsniveaus het alarm laat afgaan bij een kerncentrale in Zweden, geven de autoriteiten de ontploffing toe. Een gebied van 30 kilometer rondom de kernreactor wordt onbewoonbaar verklaard. De geëvacueerden worden ondergebracht in Kiev en andere steden. Maar sommige bewoners willen terug. 1.200 mensen, self-setters genaamd, trekken in de maanden na de ontploffing, illegaal, terug naar hun huis.

Babushka’s

Vandaag de dag wonen er van die 1.200  mensen nog 120 in Tsjernobyl. Het zijn voornamelijk oudere vrouwen, babushka’s. Ondanks dat het gebied waar zij wonen besmet is met radioactiviteit, willen de vrouwen niet weg van de grond waar zij geboren en getogen zijn. De meesten leven een bescheiden en sober leven, maar zijn gelukkig. Er is elektra, maar geen stromend water. Voor de voedselvoorziening hebben de meesten een moestuin en wat dieren. Daarnaast stoken ze wodka om te verkopen, zodat ze geld hebben om hulp te betalen en voor bijvoorbeeld hout voor de kachels. Maar het gebied waar zij wonen is uitgestorven en daarom is de eenzaamheid bij de babushka’s groot.

De overblijvers hebben hulp nodig

Wetenschappers en fotografen Daan Kloeg en Hans Wolkers trekken zich het lot van deze overblijvers aan. Zij hebben naar aanleiding van verschillende bezoeken in Tsjernobyl een fotoboek uitgebracht, Silent Witnesses (ISBN 9789082201307, uitgeverij Voir Webmedia). Met een deel van de opbrengst van het boek willen ze geld ophalen voor de babushka’s. Geld om huisjes op te knappen, voedselpakketten te regelen en hout voor de wintermaanden. Daarnaast moet er geld zijn voor vervoerskosten, mochten de naar het ziekenhuis in Kiev moeten. Voor de kinderen in Tsjernobyl wordt veel gedaan, maar niet voor de babushka’s.

“In november 2012 zijn we voor het eerst afgereisd naar het gebied. We zijn 3 dagen gebleven. Het bezoek maakte zoveel indruk, dat we beide dachten: hier moeten we iets mee.” Niet alleen de desolaatheid van het gebied boezemt ontzag in bij de heren. “In de 30 kilometer rondom de ontplofte reactor wonen geen mensen, of maar heel weinig. In dat verlaten gebied is de kapotte reactor nog steeds aanwezig, als een soort slapend monster. De reactor is nog altijd erg gevaarlijk, de radioactiviteit is heel hoog.”

Er zijn onder andere foto’s gemaakt in de stad Pripyat. Voor de ramp is dit een modelstad. Een rijke stad waar het leven goed is met veel groen, theaters en vertier. Na de ramp gaat het leven in Pripyat gewoon door. Kinderen spelen op straat terwijl mensen met gasmaskers de straten schoonspuiten. In eerste instantie wordt er gedacht dat de straten schoongemaakt worden voor de 1 mei viering. Uiteindelijk moeten ze de stad verlaten wat een hele militaire operatie wordt. Maar het zijn vooral de persoonlijke verhalen en bij behorende foto’s die een goed beeld geven van het leven in Tsjernobyl na de ramp.

Bezoek met risico

Een bezoek aan Tsjernobyl gaat niet zomaar. Het gebied wordt gecontroleerd door speciale eenheden van het Oekraïense ministerie van Binnenlandse Zaken en is deels uitgesloten van de reguliere wetgeving. In dit gebied gelden militaire wetten. Er mag geen stap gezet worden zonder overleg met een gids en mag men maximaal 5 dagen in het gebied blijven.

Het stralingsniveau tijdens een rondleidingen is relatief klein. Een dodelijke dosis van de straling bedraagt 300 tot 500 röntgen per uur. Niveaus tijdens de rondleiding variëren van 15 tot enkele honderden microröntgens per uur. Een microröntgen is een miljoenste van een röntgen. Het grootste gevaar zit overigens niet in de straling zelf, maar in radioactieve stofdeeltjes die kunnen blijven kleven op kleding of voorwerpen en continu straling blijven afgeven.

MAX Maakt Mogelijk

In het programma MAX Maakt Mogelijk is een reportage te zien van het bezoek van Jan Slagter, Daan Kloeg en Hans Wolkers aan Tsjernobyl. Zij brengen onder andere een bezoek aan de zussen Anna en Sonja Kupuvate en Maria. Ze hebben Stalin, de Tweede Wereld Oorlog en ook nog de grootste kernramp in de geschiedenis overleefd. Ondanks dat ze ontzettend sterk zijn hebben ze hulp hard nodig. Het gaat om de basiszorg. MAX Maakt Mogelijk wil helpen met hout, eten, huisjes opknappen en geld voor medische zorg.

Jan Slagter is 14 december 2017 te gast in Tijd voor MAX. De uitzending van MAX Maakt Mogelijk over Tsjernobyl is te zien op vrijdag 15 december om 19.20 uur op NPO 2.

(Foto: Daan Kloeg en Hans Wolkers)