Familieopstelling, de oplossing voor problemen die in meerdere generaties blijven hangen?
Publicatiedatum: 29 januari 2023
Haarkleur, flauwvallen, nachtblindheid, stotteren, ADHD, ouderdomswratten, gehoorverlies, etalagebenen… Veel van de artikelen op MAX Vandaag gaan over onderwerpen die te maken hebben met erfelijke aanleg. Maar dit soort erfelijkheid kan nog veel verder gaan en meerdere generaties in beslag nemen, volgens sommige psychotherapeuten. Zij zweren bij de familieopstelling. Wat is dit en wat komt er allemaal bij kijken?
Wat is een familieopstelling?
De familieopstelling is oorspronkelijk afkomstig uit de Zuid-Afrikaanse Zoeloe-gemeenschap. De Duitse psychotherapeut Bert Hellinger heeft jarenlang in Zuid-Afrika gewoond en heeft dit gedachtegoed in Europa geïntroduceerd. Het belangrijkste uitgangspunt van deze theorie is dat (onverwerkte) trauma’s en andere mentale problemen terug zijn te voeren op een familiegeschiedenis. Vervelende gebeurtenissen kunnen dus in meerdere generaties doorwerken. Heeft iemand bijvoorbeeld langdurig verdriet om een doodgeboren kind of een vroeg overleden ouder? Dan kunnen zijn of haar kleinkinderen daar ook nog last van hebben, is het idee hierachter.
Margje Tiemstra is één van de psychotherapeuten die gelooft in de overtuigingen van Hellinger. Elk mens is onlosmakelijk verbonden met een groter geheel – in dit geval: zijn of haar familie – betoogt Tiemstra in gesprek met het Algemeen Dagblad. Ingrijpende gebeurtenissen kunnen dus meerdere familieleden beïnvloeden, verspreid over verschillende generaties. “Leven en dood, afkomst, migratie, oorlog, trouwen en scheiden, minnaressen, faillissementen”, somt ze op. “Zo kun je er bijvoorbeeld achter komen dat je als meisje je neerslachtige moeder te hulp bent geschoten en haar rol hebt overgenomen. Dat er daardoor scheefgroei is ontstaan, ook naar je broers en zussen toe.”
Wat voor erfelijke problemen zijn er?
Vaak aangehaalde voorbeelden zijn de onverwerkte trauma’s uit de Tweede Wereldoorlog, waar (klein)kinderen nog last van kunnen hebben. Zo vertelt Yivat Muskens-Mozes in de MAX Vandaag-podcast Leven na de oorlog over haar grootouders. Zij hebben de Holocaust overleefd, maar hun ervaringen tijdens de oorlog hebben hun sporen nagelaten. De oma van Yivat raakt haar moeder kwijt en moet zich als 11-jarige over haar broer en zussen ontfermen. Maar de familie probeert de oorlogstrauma’s weg te stoppen en praat er niet openlijk over. Yivat krijgt later in haar leven een burn-out en vermoedt dat het ene met het andere te maken heeft. “De therapeut stelde veel vragen over familiebanden. En waar wel over werd gesproken en niet over werd gesproken”, vertelt ze. “Als ik kijk wat voor persoon ik ben en wat ik nodig heb van anderen, dat heb ik niet helemaal kunnen krijgen toen ik kleiner was.”
Nieuw is de aandacht voor nakomelingen van de slavernijtijd in de Nederlandse kolonies. De Volkskrant portretteert de Surinaams-Nederlandse Emiliano de Witt, die worstelt met de zoektocht naar zijn identiteit. “Mag ik er wel zijn, wie ben ik, mag ik wel ruimte innemen?”, vertelt De Witt, die in zijn familiegeschiedenis is gedoken. Zijn overgrootvader blijkt van Java naar Suriname te zijn getransporteerd, om daar op de plantages te werken. “Ik heb altijd het gevoel gehad dat de opstandigheid in mij en de woede voelde als een echo van alle generaties voor me die niet werden gezien of gehoord. Nu begrijp ik waarom.”
Een generatieoverstijgend probleem in Nederland is laaggeletterdheid, met name in het Limburgse Heerlen. Volgens wetenschapsjournalist Anna Gimbrère heeft de sluiting van de mijnen hier invloed op. “Vanaf het moment dat de mijnen sloten, is daar heel veel armoede ontstaan. Die armoede wordt van generatie op generatie doorgegeven. Vooral alle stress en onmacht die erbij komt, zorgt ervoor dat ouders vaak ook hun eigen kinderen niet goed kunnen helpen met leren lezen en schrijven. Dat betekent dus dat generaties na het sluiten van die mijnen nog steeds de gevolgen daarvan merken”, vertelt ze in Tijd voor MAX.
Hoe werkt een familieopstelling als therapievorm?
In de Omroep MAX/NPO Radio 5-podcast We hebben ruzie nemen journalisten Elles de Bruin en Jantine Stoel de proef op de som. Zij gaan langs bij coach Els van Steijn, een aanhanger van de familieopstelling. Therapeuten werken meestal in groepssessies. Deelnemers kunnen dan fungeren als ‘representant’ en spelen een familielid van een andere deelnemer. De plekken waar de deelnemer zijn of haar familieleden neerzet, kunnen al indicaties zijn van hoe de familieverhoudingen liggen. Dat deelnemers hun familiegerelateerde problemen herkennen en erkennen, is de 1e stap in de therapie.
“Een vrouw heeft een vraag waarom ze zo agressief is, ook tegen haar kinderen. Dan komt er een familieopstelling waarin iemand de vader van haar speelt, de opa wordt gespeeld, de moeder wordt gespeeld”, doet De Bruin in de podcast verslag. “Het gekke is dat je bij al die mensen enorme emoties ziet gebeuren. Ze spreken dingen tegen elkaar uit. Waarom heb je dit gedaan? Waarom kijk je mij niet aan? De conclusie is dat deze vrouw de neiging heeft om agressief te zijn omdat haar vader dat had, haar opa dat had. En ze is ook heel boos omdat haar moeder nooit iets gezegd heeft. Het is ongelooflijk wat hier gebeurt, ik zit half te trillen.” Therapeut Van Steijn benadrukt dat ze geen gebruik maakt van acteurs en dat de overige deelnemers niet vooraf zijn geïnstrueerd.
Dergelijke sessies kunnen op veel grotere schaal plaatsvinden. Zo schrijft De Volkskrant in 2017 over het ‘Superrelatie Weekend’ in concertzaal AFAS Live, met bijna 4.000 deelnemers. Deelnemers Wim en Renske (gefingeerde namen) praten op het podium over hun relatie- en seksproblemen. Een paar andere deelnemers staan model voor hun familieleden. Wim schiet tekort als echtgenoot, vanwege de afwezigheid van zijn eigen vader, is de conclusie na het maken van de familieopstelling. “Steek je hand op en zeg ja als wat je net hebt gezien ook iets voor jou betekende”, richt presentator David de Kock zich vervolgens tot het massaal toegestroomde publiek.
Waarom is de familieopstelling omstreden?
De theorie over de familieopstelling heeft niet alleen voorstanders, maar ook tegenstanders. Hoogleraar ontwikkelingspsychologie Jaap Denissen vergelijkt sessies als het Superrelatie Weekend, waar hij zelf overigens niet aanwezig is geweest, met een steekvlam. “Het laait hoog op, en het is snel voorbij. Na een paar dagen merk je daar niets meer van en blijvend veranderd ben je zeker niet”, vertelt hij in de Volkskrant-reportage.
Daarnaast is de familieopstelling formeel nog geen officieel erkende therapiemethode, hoewel het steeds populairder wordt. Waarom de methode zo aan kan slaan, kunnen ze ook bij het Bert Hellinger Instituut niet met zekerheid zeggen. Mede-eigenaar Bibi Schreuder vermoedt dat deelnemers ‘instinctief veel aanvoelen’, vertelt ze aan NU.nl. Over Hellinger gesproken: de inmiddels overleden grondlegger van de theorie is zelf ook omstreden. Hij heeft als soldaat nog in de Tweede Wereldoorlog gevochten en heeft nooit afstand genomen van het nazi-gedachtegoed. Sterker nog, tijdens zijn sessies laat hij deelnemers gebaren maken die ‘identiek aan de Hitlergroet’ zijn, bericht Trouw in 2009. In reactie hierop distantiëren 35 Joodse therapeuten zich van Hellinger.
(Bron: Archief, We hebben ruzie, Leven na de oorlog, Tijd voor MAX, Bert Hellinger Instituut, Algemeen Dagblad, De Volkskrant, NU.nl, Trouw. Foto: Shutterstock)
Geef een reactie
U moet inloggen om een reactie te kunnen plaatsen.
het probleem van generaties is nog steeds relevant