Dit doen Nederlandse gemeenten tegen eenzaamheid deel 2

Minister Hugo de Jonge van Volksgezondheid, Welzijn en Sport zet al vanaf het begin van zijn ambtstermijn in op het verminderen van eenzaamheid onder oudere Nederlanders. In maart 2018 lanceert de minister daarom het programma Eén tegen Eenzaamheid, waarin de gemeenten een grote rol toebedeeld krijgen als het gaat om eenzaamheidsbestrijding. Nu 2018 bijna ten einde is, maken wij de balans op en vragen wij een aantal gemeenten naar hun eenzaamheidsbeleid. In deel 2 besteden wij aandacht aan Winterswijk Noordoostpolder, Heerlen en Den Helder.

Winterswijk

In het Achterhoekse Winterswijk staat eenzaamheidsbestrijding al tijden op de agenda, want het eenzaamheidscijfer ligt hier met 44 procent 3 procent hoger dan in de rest van de regio. In de praktijk komt dat erop neer dan 1 op de 3 volwassenen zich weleens eenzaam voelt, ondanks het feit dat de saamhorigheid hier groot is. “Om hier iets aan te doen hebben we ons een aantal jaar geleden als koploper gemeente aangemeld bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, dat was toen een project voor gemeenten die zich actief willen inzetten op het gebied van eenzaamheidsbestrijding”, vertel Ilse Saris, sinds 2010 de verantwoordelijke wethouder op dit gebied. “Van het ministerie hebben we toen geld gekregen en konden we iemand aannemen die zich specifiek ging storten op het probleem eenzaamheid. Zo konden we er onder meer voor zorgen dat het personeel van sportverenigingen geïnformeerd werd over eenzaamheid, zodat zij het makkelijker kunnen herkennen. Dit hebben we ook gedaan bij het bedrijfsleven, want werknemers kunnen bijvoorbeeld door een scheiding over overlijdensgeval vereenzamen. Daarnaast hebben we als gemeente een preventieakkoord rondom eenzaamheid gesloten en is er een wandelgroep opgezet waarvoor eenzame ouderen worden uitgenodigd. Een aantal van de mensen die hier aan heeft meegedaan, is inmiddels zelf vrijwilliger bij een welzijnsorganisatie geworden.”

De hierboven beschreven initiatieven zijn slechts voorbeelden, want Winterswijk organiseert nog veel meer op het gebied van eenzaamheidsbestrijding. Deze actieve heeft erin geresulteerd dat de gemeente nu een voorbeeldfunctie heeft in de regio. “Ik ben erg trots op ons beleid rondom eenzaamheid”, laat Ilse Saris weten. Dat de gemeente voorbeeldfunctie heeft, blijkt des te meer sinds minister de Jonge zijn plannen betreffende eenzaamheidsbestrijding bekend heeft gemaakt. “Er werd  toen door andere gemeenten aan ons gevraagd hoe wij eenzaamheid aanpakken.” Ook hebben de ideeën van de minister ervoor gezorgd dat er een regiobreed overlegorgaan is opgestart waarvan Saris voorzitter is. Eén van de doelen is om de eenzaamheid in de Achterhoek tegen te gaan. Inmiddels hebben ze in Den Haag ook vernomen dat de Achterhoekse gemeenten zich hebben verenigd voor dit doel. “Minister Bruins (van Medische Zorg, red.) heeft al enthousiast gereageerd.”

Verantwoordelijke wethouder Ilse Saris.

Noordoostpolder

Dit jaar daalde het aantal mensen dat eenzaam is in de gemeente Noordoostpolder. Maar het probleem is nog steeds groot. Berry van Dam, coördinator eenzaamheid neemt geen genoegen met de daling. “Nog steeds 1 op de 3 mensen is eenzaam. Misschien gaat het bij ons beter dan gemiddeld, maar dat is niet goed genoeg.”

Gemeente Noordoostpolder doet niet mee aan het actieprogramma van minister de Jonge. Maar in opdracht van de gemeente voert welzijnsorganisatie Carrefour de strijd tegen eenzaamheid al jaren. Als iemand eenzaam is, koppelen ze die persoon soms aan een maatje. “Maar als we denken dat iemand zelf in staat is om vrienden en kennissen te maken bieden we een cursus vrienden maken aan”, zegt van Dam. Die cursus werkt. “Er deed een vrouw mee van boven de 80. Ze was in de supermarkt en dacht: nu moet ik mijn slag slaan. Ze kreeg een vrouw van haar leeftijd in het vizier, keek haar aan, knikte en glimlachte. Er volgde een praatje en wat bleek? Ze woonden bij elkaar om de hoek en waren allebei weduwe. Vroeger keek deze vrouw altijd naar de grond. Op de training leer je mensen aan te kijken, rechtop te lopen en interesse te tonen in een ander.”

Carrefour werkt ook met vrijwillige netwerkcoaches. Zij doorlopen met iemand 10 stappen die zorgen voor nieuwe contacten of die bestaande contacten verdiepen. De coaches helpen je activiteiten te vinden die bij je passen. “Er zijn bijvoorbeeld actieve buurthuizen in de polder, en dorpsbelangen-verenigingen.”

Op eenzaamheid zit een taboe. Daarom benoemt de gemeente liever de activiteit dan het doel. Samen bewegen of taalles is een manier om verbinding te maken, maar dat hoeft niet expliciet gezegd te worden. De uitdaging waar de gemeente nu voor staat? Van Dam: “Mensen verwachten soms dat we eenzaamheid kunnen oplossen. Maar dat is niet zo. We kunnen iemand wiens partner is overleden, helpen nieuwe verbindingen te maken. Maar een gevoel van eenzaamheid blijft na zo’n verlies. Het leven kan niet altijd een 9 zijn, we werken ook aan acceptatie.”

Na het verliezen van je partner kan het moeilijk zijn om weer in contact te komen met mensen. Ineens gaan dan de dagen voorbij zonder dat je iemand spreekt. Daar mogen we ons niet bij neerleggen. Daarom willen we die eenzaamheid met elkaar doorbreken. ? https://t.co/8zNryrSq3L pic.twitter.com/5PimriGZqW

— Hugo de Jonge (@hugodejonge) December 18, 2018

Heerlen

Wie kijkt naar de eenzaamheidskaart van de GGD ziet dat de problemen in het zuiden van het land groot zijn. In Limburg ligt het percentage eenzame mensen hoog, in gemeente Heerlen is het wel 53 procent. Het ministerie koos de gemeente uit als 1 van de 16 die extra subsidie krijgt om het probleem te bestrijden.

“We zochten contact met het ministerie om te laten zien dat we toegewijd zijn aan het bestrijden van eenzaamheid”, legt wethouder Adriane Keulen uit. “We zijn blij dat we half december hoorden we dat we zijn uitgekozen, nu kunnen we intensiever aan de slag.” Het actieprogramma van minister Hugo de Jonge geeft als richtlijn om de doelgroep ouderen te betrekken bij het vormgeven van de aanpak. Maar hoe doe je dat? “Wij delen Heerlen op in 18 woonbuurten”, licht Keulen toe. “Elke buurt heeft een organisatie die de buurt vertegenwoordigt. Ook zijn er ouderenverenigingen. Met deze organisaties en met de ouderen zelf gaan we in gesprek.”

Het moeilijkste is om eenzaamheid te signaleren. “Het is niet zo dat mensen opstaan en roepen: ‘hallo, help mij, ik ben eenzaam!’. Signaleren gaat vooral via mensen die achter de voordeur komen. Bijvoorbeeld de mensen die huishoudelijk werk doen, of artsen. Deze mensen worden getraind om te signaleren door de organisaties waar ze in dienst zijn. Als gemeente kunnen we uitzoeken of die trainingen beter kunnen.

Want activiteiten om eenzame mensen aan te koppelen zijn er. De kinderwethouder van Heerlen verzamelt op school knuffels en bezorgt ze met de wethouder bij een verzorgingstehuis in de buurt. 24 uur per dag kan er gebeld worden naar de Luisterlijn (voorheen Sensoor) en worden uit Heerlen afkomstige bellers doorverbonden met de lokale afdeling, zodat er gesproken kan worden met iemand die hetzelfde dialect spreekt. Ook kan men naar het buurtpunt voor een kop koffie. Wethouder Keulen: “Ik wil graag met de andere 15 gemeentes in gesprek om ervaringen uit te wisselen en goede voorbeelden van elkaar over te nemen. Deze zoektocht moeten we met z’n allen aangaan, want het probleem is schrijnend.”

Dag en nacht, het hele jaar door. De Luisterlijn is er voor iedereen die (anoniem) behoefte heeft aan een luisterend oor. ? https://t.co/DYwCA4lOY5 #eentegeneenzaamheid https://t.co/qeRNOFf4Z3

— Hugo de Jonge (@hugodejonge) December 12, 2018

Den Helder

Gemeente Den Helder is niet aangesloten bij het initiatief Eén tegen Eenzaamheid, maar start in 2016 zelf met het project Eenzaam ben je niet alleen. 43 procent van de inwoners van de gemeente voelt zich eenzaam. Daarmee is de gemeente een van de “koplopers” in Noord-Holland. Geen positie om trots op te zijn, dus diende De Partij van de Arbeid een motie in om dit probleem aan te pakken.

“Uit ons onderzoek bleek dat er in Den Helder veel organisaties zijn die iets tegen eenzaamheid doen, wel 40”, zegt Tjitske Biersteker, de wethouder die verantwoordelijk is voor de gezondheid van de inwoners. “Maar de initiatieven zijn versnipperd en bereikten de eenzame mensen niet altijd. Om hen te koppelen aan de activiteiten geven we nu signaleringstrainingen aan mensen die werken in buurthuizen.” De gemeente legt ook preventieve huisbezoeken af bij iedereen van 80 jaar of ouder, die weduwe of weduwnaar is geworden en iedereen van 75 jaar of ouder die nieuw in Den Helder komt wonen. Biersteker: “Er komt iemand langs die vraagt wat je nodig hebt en die je verbindt aan een van de sociale initiatieven.”

Zo is er de club Vitale Ouderen die leuke dingen organiseert om leeftijdsgenoten die minder zelfredzaam zijn mee naar toe te nemen, vertelt Biersteker. “Ze gaan bijvoorbeeld virtueel op reis door een middag foto’s en filmpjes van Parijs te bekijken en Franse hapjes te eten. Niet mobiel, maar toch je blik verruimen.” Alleen voor jezelf koken vinden veel mensen naar. Daarom koken mensen samen in buurthuizen. Ook verzorgingshuizen hebben 2 keer per week open tafel. Wie slecht ter been is, wordt opgehaald door een autorijdienst. Er komen volgens Biersteker veel ouderen af op deze activiteiten.

Dus is het tijd om andere groepen aan te pakken. Eenzaamheid komt net zo goed voor bij jongeren, mensen met een beperking en alleenstaande ouders. “In het sociaal domein moesten we veel bezuinigen. “Wij zijn niet uitgekozen voor het actieprogramma Eén tegen Eenzaamheid, maar zouden extra financiering vanuit het rijk goed kunnen gebruiken om per wijk de strijd tegen eenzaamheid nog intensiever aan te pakken.”

Lees ook deel 1 uit deze reeks.