De typische kenmerken van Vermeer volgens Pieter Roelofs
Publicatiedatum: 25 april 2023
Perspectieven, lichtinval en verstilling. Het is een aantal kenmerkende onderdelen in de schilderijen van Johannes Vermeer. Pieter Roelofs, hoofd Schilder- en Beeldhouwkunst bij het Rijksmuseum in Amsterdam en jurylid van De Nieuwe Vermeer, vertelt meer over de unieke schilderstijl van 17e-eeuwse kunstschilder.
“Vermeer hing dagenlang uit zijn raam, de plek waar hij de inspiratie voor zijn schilderijen vandaan haalde. Het leven in de 17e-eeuw speelde zich immers af tussen binnen en buiten, tussen de straten en het voorhuis. De deuren en venster stonden in die tijd altijd open, dus Vermeer kon gemakkelijk bij iedereen naar binnen kijken. Hij maakte geregeld een praatje met zijn buren en keek naar de spelende kinderen op straat.” zegt Pieter Roelofs.
Stadsgezichten
“Deze inspiratie heeft Vermeer verwerkt in een aantal schilderijen, Het Gezicht op Delft en Het Straatje zijn de bekendste. Wat opvalt is dat Vermeer niet alleen veel aandacht besteedde aan de architectuur van de gebouwen, maar dus ook aan het leven op straat. Een vrouw die bezig is in een steegje, een man die aan het vegen is en het water dat door een klein gootje heen sijpelt. Allemaal onderdelen die de schilderijen van Vermeer geloofwaardig maken. Als kijker voel je het leven in het schilderij. Dit is erg kenmerkend voor Vermeer als schilder.”
Perspectief
“Vermeer werkt daarnaast veel met doorkijkjes. Hij weet heel goed zijn hoofdtafereel in één ruimte te plaatsen en is zich altijd bewust van ons als kijker. Op sommige schilderijen is het tafereel heel ingetogen en is degene die is afgebeeld zich niet bewust van de kijker. Soms zit er een raam aan de linkerkant, soms zit er geen raam maar zie je wel de lichtstralen die naar binnen schijnen.
De doorkijkjes zorgen voor het perspectief, het kan zijn dat je in de ruimte vooraf aan het tafereel staat of in de deuropening. Als kijker ben je eigenlijk ooggetuige van het tafereel. Op sommige schilderijen is er een open deur geschilderd, op deze manier kan je nog verder de ruimte in kijken. Het gebruik van licht speelt ook een belangrijke rol in de verhouding tot de buitenwereld. Een onderdeel dat vaak terugkomt in de schilderijen van Vermeer is een tegelvloer. Die zorgt voor het juiste perspectief en diepte in het schilderij.”
Meer Pieter Roelofs?
Lichtinval
“Een ander belangrijk onderdeel in de schilderijen van Vermeer is lichtinval. Hij schildert altijd ruimtes die met licht zijn gevuld, het lijkt bijna alsof het licht uit het schilderij komt. Op een aantal schilderijen na komt het licht altijd van links. Vermeer weet als geen ander, door middel van licht, verschillende attributen in het schilderij tastbaar te maken. Dit is goed te zien bij Het Melkmeisje, door het licht op het brood te laten vallen voel je de korreligheid. Maar Vermeer deed dit ook door te spelen met de scherpte van keramiek of de zachtheid van bont op een jas.
Daarnaast weet Vermeer ook heel goed reflecties van het licht weer te geven. Hij is zich bewust van het feit dat je daardoor een soort ‘stippen’ krijgt in het licht.
Vermeer is de enige schilder uit de 17e-eeuw die zijn schaduwen mengt met kleur. Schaduw is nooit grijs, maar neemt de kleur van de omgeving aan. Er kan dus een vleugje groen of blauw in de schaduwpartijen van Vermeer terugkomen, wat de schilderijen levendiger maakt en het gevoel van illusie opwekt. Als kijker heb je bijna het idee dat je door de lijst heen kan stappen en deel kan nemen aan het tafereel dat Vermeer geschilderd heeft.”
Verstilling
“Het laatste kenmerkende onderdeel in de schilderijen van Vermeer is verstilling. Hierbij staat de balans voorop. Tegenwoordig kunnen wij, door middel van speciale technieken, door de verflagen van een schilderij heen kijken. Dit laat ons zien dat Vermeer soms een voorwerp weghaalt en altijd op zoek is naar de juiste compositie. Dat maakt zijn schilderijen geloofwaardig, want als kijker voel je de balans en dynamiek in het schilderij. De balans en dynamiek zorgen voor verstilling in het schilderij, als kijker voel je de stilte. Daarentegen zie je de figuren een simpele handeling uitvoeren en volledig geconcentreerd zijn op één activiteit. Dat is een heel belangrijk aspect in de schilderijen van Vermeer, hij weet eenvoud tot een absoluut hoogtepunt te brengen.”
Over De Nieuwe Vermeer
In het tv-programma De Nieuwe Vermeer brengen creatievelingen en professionele kunstenaars uit heel Nederland deze verdwenen werken tot leven. De werken worden beoordeeld door Vermeer-experts Pieter Roelofs en Abbie Vandivere. Een ode aan de iconische schilder, maar vooral ook een ode aan creatief Nederland. Het programma omvat naast een televisieprogramma ook een podcast, VOD-serie én een online expositie. De zes afleveringen van De Nieuwe Vermeer zijn te bekijken via NPO Start. De 12 winnende doeken worden van 20 maart tot en met 4 juni 2023 geëxposeerd in Museum Prinsenhof Delft en het Mauritshuis in Den Haag.
