Hebben Johannes Vermeer en Antoni van Leeuwenhoek elkaar gekend?
Publicatiedatum: 12 mei 2023
Johannes Vermeer en Antoni van Leeuwenhoek, 2 bekende namen uit de Nederlandse geschiedenis, zijn beiden geboren in oktober 1632 en hebben hun leven grotendeels doorgebracht in Delft. Hoewel ze op het eerste gezicht weinig met elkaar gemeen lijken te hebben, Vermeer als beroemd schilder en Van Leeuwenhoek als pionier op het gebied van microbiologie, hebben zij elkaar waarschijnlijk wel gekend.
Vermeer en Van Leeuwenhoek waren niet alleen tijdgenoten, sommigen kunsthistorici gaan ervan uit dat de 2 Delvenaren ook goed bevriend waren. Dit vermoeden is ontstaan door 2 bekende schilderijen van Vermeer, De Astronoom en De Geograaf. Beide schilderijen tonen een wetenschapper die door kunsthistorici wordt geïdentificeerd als Antoni van Leeuwenhoek. De Delvenaren staan in 2023 beide in de schijnwerpers. 2023 is niet alleen het jaar van Vermeer, het is ook 300 jaar geleden dat Van Leeuwenhoek stierf.
Antoni van Leeuwenhoek
Van Leeuwenhoek was een bijzondere en veelzijdig man, die op jonge leeftijd al een brede interesse ontwikkelde voor verschillende wetenschappelijke vakgebieden, waaronder sterrenkunde, wiskunde, natuurkunde en scheikunde. Toch begon zijn carrière niet in de wetenschap. Na zijn opleiding tot boekhouder werkte hij als curator van nalatenschappen, waarbij hij onder andere de nalatenschap van Vermeer beheerde.
Na zijn werk als curator had Van Leeuwenhoek een eigen winkel in linnen en was hij actief als handelsman, landmeter, wijnroeier en glasblazer. Het is interessant om te bedenken dat Vermeer en Van Leeuwenhoek beiden met linnen werkten. Vermeer gebruikte linnen als canvas voor zijn schilderijen, terwijl Van Leeuwenhoek linnen verkocht in zijn winkel. Later in zijn leven ontwikkelde Van Leeuwenhoek zijn eigen microscoop. Dankzij deze uitvinding en zijn onderzoeken naar celbiologie en microbiologie werd hij wereldberoemd.
Ook Johannes Vermeer schijnt geïnteresseerd te zijn geweest in de werking van lenzen:
De Astronoom
De Astronoom, een bekend meesterwerk van Vermeer, dateert uit 1668. Het schilderij toont een wetenschapper die geconcentreerd bezig is met het bestuderen van een hemelglobe. Wat het schilderij extra bijzonder maakt, is dat deze hemelglobe gemaakt is door cartograaf Jodocus Hondius. Hij bracht de hemelglobe in 1618 op de markt. Dit laat zien dat Vermeer niet alleen een kunstenaar was, maar ook veel aandacht besteedde aan de wetenschappelijke nauwkeurigheid van zijn werk.
Het schilderij bevat veel objecten en details. Naast de hemelglobe, die het centrale object vormt, is er nog een aantal objecten te zien op het schilderij: een astrolabium en wetenschappelijke boeken. Met een astrolabium kon men de hoogte van de sterren meten. Deze objecten bevestigen het feit dat Vermeer het erg belangrijk vond om wetenschappelijk onderzoek onder de aandacht te brengen.
De Geograaf
In 1669, een jaar na het schilderen van De Astronoom, begon Vermeer aan zijn volgende schilderij: De Geograaf. Het schilderij toont een wetenschapper die uit het raam van zijn werkkamer kijkt. De wetenschapper draagt een Aziatische kamerjas en heeft een passer in zijn hand. Net als bij De Astronoom besteedde Vermeer veel tijd en aandacht aan de details op het schilderij. Tijdens het schilderproces heeft hij het hoofd van de wetenschapper meerdere keren aangepast, wat nog enigszins te zien is in het uiteindelijke werk.
Naast de hemelglobe, die ook in dit schilderij een prominente plaats heeft gekregen, zijn er nog andere objecten te zien. Het Perzische tapijt, dat op de voorgrond is geschilderd, zorgt voor diepte in het schilderij. Onderaan de muur zijn Delftsblauwe tegeltjes te zien, dit is typerend voor de tijd waarin Vermeer leefde.
Pendanten
De Astronoom en De Geograaf zijn niet alleen prachtige schilderijen, het zijn ook pendanten. Dit betekent dat ze speciaal voor elkaar zijn gemaakt en bij elkaar horen als een set. De schilderijen zijn geschilderd op hetzelfde doek en hebben dezelfde afmeting, wat doet vermoeden dat ze zijn besteld door dezelfde opdrachtgever om naast elkaar te hangen. Daarnaast is het vrij duidelijk dat hetzelfde model is gebruikt op de beide schilderijen. In de kunstgeschiedenis is ook meerdere malen gesteld dat de wetenschapper op de schilderijen Antoni van Leeuwenhoek moet zijn geweest. Wat de band tussen de 2 wereldberoemde inwoners van Delft nog groter maakt.
Helaas hangen de schilderijen tegenwoordig niet meer naast elkaar, maar zijn ze verspreid over verschillende musea in Europa. De Astronoom is te bewonderen in het Louvre in Parijs en De Geograaf in het Städel Museum in Frankfurt Am Mein.
Meer lezen over de werken van Vermeer? Lees hier meer over één van de kleinste schilderijen van Vermeer: De Kantwerkster.
Over De Nieuwe Vermeer
In het tv-programma De Nieuwe Vermeer brengen creatievelingen en professionele kunstenaars uit heel Nederland deze verdwenen werken tot leven. De werken worden beoordeeld door Vermeer-experts Pieter Roelofs en Abbie Vandivere. Een ode aan de iconische schilder, maar vooral ook een ode aan creatief Nederland. Het programma omvat naast een televisieprogramma ook een podcast, VOD-serie én een online expositie. De zes afleveringen van De Nieuwe Vermeer zijn te bekijken via NPO Start. De 12 winnende doeken worden van 20 maart tot en met 4 juni 2023 geëxposeerd in Museum Prinsenhof Delft en het Mauritshuis in Den Haag.
