Han van Meegeren: de Vermeer die geen Vermeer bleek
Han van Meegeren (Deventer, 10 oktober 1889 – Amsterdam, 30 december 1947) is één van de beroemdste kunstschilders en kunstvervalsers van Nederland. Er zijn 2 films over zijn leven gemaakt; een Nederlandse film (Een Echte Vermeer) én een internationale film (The Last Vermeer). Wie was deze meestervervalser en waarom besloot hij de kunstwereld voor de gek te houden?
In aflevering 4 van De Nieuwe Vermeer geeft Peter van de Coelen, conservator in het Museum Boijmans van Beuningen, uitleg over een omstreden werk van Johannes Vermeer. ‘De Emmaüsgangers’, een Christelijk werk, gold na de ontdekking als meesterwerk van Vermeer. Maar niet voor lang. Enkele jaren later werd duidelijk dat het werk niet door de meesterschilder, maar door meestervervalser Han van Meegeren werd geschilderd.
Wie was Han van Meegeren?
Als jonge kunstenaar kiest Han van Meegeren geen makkelijke weg. In plaats van mee te liften op de trend van de moderne kunst, maakt hij kunst in de stijl van de oude meesters. Zijn werk kan niet op lovende kritieken rekenen en Van Meegeren wordt belachelijk gemaakt door kunstcritici. Hij vindt die critici maar oneerlijk en onwetend. Van Meegeren besluit om zijn gelijk te bewijzen door hen in het openbaar te vernederen. Zijn voornaamste doelwit: dr. Abraham Bredius, een autoriteit op het gebied van Vermeer.
De meestervervalser trekt zich terug en perfectioneert zijn schildertechniek om nog dichterbij de stijl van de 17e eeuw te komen. In het bijzonder de stijl van Vermeer. Han van Meegeren besluit ‘De Emmaüsgangers’ te schilderen, alsof het van de hand van Vermeer komt. Via een bevriende makelaar komt de vervalsing terecht bij Bredius, die direct de echtheid van de ‘Vermeer’ bevestigt. Het werk wordt in 1938 gekocht door Museum Bijmans van Beuningen voor 540.000 gulden (dat zou nu enkele tientallen miljoenen euro’s waard zijn). Van Meegeren bewijst zijn gelijk.
Ontmaskering van de meestervervalser
Van Meegeren gaat na de verkoop door met het vervalsen van werken van meesterschilders. Zo weet hij tijdens de Tweede Wereldoorlog het werk ‘Christus en de overspelige vrouw’ in de stijl van ‘De Emmaüsgangers’ te verkopen aan Reichsmarschall Hermann Göring als een echte Vermeer. Iets wat de meestervervalser later duur komt te staan.
Tegen het einde van de oorlog vinden geallieerde troepen in Oostenrijk een zoutmijn waar belangrijke, door de nazi’s gestolen, kunstwerken gevonden. In de mijn wordt ook ‘Christus en de overspelige vrouw’ gevonden. Han van Meegeren wordt vervolgens opgepakt, omdat autoriteiten denken dat hij een collaborateur is. Handel met de bezetter is namelijk verboden.
De meestervervalser staat voor een dilemma. Of hij onthult dat hij zelf de schilder is van de vervalste kunst, óf hij kan levenslang krijgen voor collaboratie. Van Meegeren kiest in de rechtbank voor het eerste en zo worden in één klap al zijn verkochte werken van Hollandse meesters ontmaskerd als vervalsingen.
Toch is het zo dat Han van Meegeren zonder zijn vervalsingen waarschijnlijk in de vergetelheid zou zijn geraakt. Ondanks het feit dat ‘De Emmaüsgangers’ geen echte Vermeer is, is het nog steeds te zien in het depot van Boijmans van Beuningen. En nog een saillant detail: op dit moment zijn er zelfs valse werken van Han van Meegeren in omloop.
Over De Nieuwe Vermeer
In het tv-programma De Nieuwe Vermeer brengen creatievelingen en professionele kunstenaars uit heel Nederland deze verdwenen werken tot leven. De werken worden beoordeeld door Vermeer-experts Pieter Roelofs en Abbie Vandivere. Een ode aan de iconische schilder, maar vooral ook een ode aan creatief Nederland. Het programma omvat naast een televisieprogramma ook een podcast, VOD-serie én een online expositie. De zes afleveringen van De Nieuwe Vermeer zijn te bekijken via NPO Start. De 12 winnende doeken worden van 20 maart tot en met 4 juni 2023 geëxposeerd in Museum Prinsenhof Delft en het Mauritshuis in Den Haag.