De peperdure kleur blauw van Johannes Vermeer
Publicatiedatum: 10 maart 2023
Als er één kleur is die Johannes Vermeer typeert, dan moet dat wel de kleur blauw zijn. Zie bijvoorbeeld Het Meisje met de Parel, Het Melkmeisje of De Brieflezende Vrouw. Blauw is een belangrijke kleur voor Vermeer. En de grootmeester gebruikte ook niet zomaar een pigment. Restaurator en jurylid van De Nieuwe Vermeer Abbie Vandivere vertelt dat Vermeer het van ver buiten Delft haalde.
“Voor zijn kleur blauw gebruikt Vermeer het pigment ultramarijn”, legt Abbie Vandivere uit in de masterclass van De Nieuwe Vermeer. “Dat is best bijzonder, want in die tijd was dat pigment duurder dan goud! Ultramarijn komt uit de halfedelsteen lapis lazuli. In de 17e eeuw was dat alleen maar te vinden hoog in de bergen van wat nu Afghanistan is. De steen moest dus van ver komen om helemaal in Delft te eindigen, maar dat was niet wat het pigment zo kostbaar maakte. Het is ook heel moeilijk om het zuivere pigment uit de steen te halen.”
“Als we kijken naar de steen,” vervolgt Abbie, “dan zien we de blauwe gedeeltes zitten, maar daar doorheen zitten ook grijze en bruine lijntjes. Dit zijn bijmineralen die de kleur blauw minder zuiver maken. Het is dus zo dat er uit één steen meerdere kwaliteiten ultramarijn te winnen zijn. Pigment waar nog veel bijmineralen in zitten, kleurt een beetje grijs en is ook van de laagste kwaliteit.”
“Uit onderzoek weten wij dat Vermeer allerhoogste kwaliteit ultramarijn had. Met grote pigmentdeeltjes en bijna geen bijmineralen. Nog steeds is het zo dat een klein beetje van die allerzuiverste ultramarijn ongeveer 80 euro kost. Maar in de tijd van Vermeer was het zelfs duurder dan goud.”
Hoe kwam Vermeer aan ultramarijn?
Maar hoe kon Johannes Vermeer dat betalen? Abbie Vandivere hierover: “Johannes Vermeer maakte zeer waarschijnlijk maar een paar schilderijen per jaar. Hij was de kostwinner van zijn gezin en had op een gegeven moment 15 kinderen te voeden. Sommige onderzoekers vermoeden dan ook dat Vermeer het niet breed heeft gehad. Maar wellicht kreeg hij wel steun van een soort sponsor?” Ook werd dankzij nieuw onderzoek bekend dat de schilder waarschijnlijk veel opdrachten kreeg van gegoede katholieke buren. Het kan mogelijk zijn dat zij hem financieel ondersteunden voor deze dure materialen.
Lees meer over het geloof van Vermeer
“Hoe Vermeer dan ook aan zijn ultramarijn kwam, het staat vast dat hij het pigment royaal heeft gebruikt. Als we bijvoorbeeld verder inzoomen op De Brieflezende Vrouw zien we dat Vermeer de kleur niet alleen in haar kleding heeft gebruikt. We zien ultramarijn ook terug in de stoelen en zelfs in de schaduw op de muur!” legt Abbie Vandivere uit. Het is dus niet voor niets dat de kleur blauw wordt gezien als de kleur van Vermeer.
Over De Nieuwe Vermeer
In het tv-programma De Nieuwe Vermeer brengen creatievelingen en professionele kunstenaars uit heel Nederland deze verdwenen werken tot leven. De werken worden beoordeeld door Vermeer-experts Pieter Roelofs en Abbie Vandivere. Een ode aan de iconische schilder, maar vooral ook een ode aan creatief Nederland. Het programma omvat naast een televisieprogramma ook een podcast, VOD-serie én een online expositie. De zes afleveringen van De Nieuwe Vermeer zijn te bekijken via NPO Start. De 12 winnende doeken worden van 20 maart tot en met 4 juni 2023 geëxposeerd in Museum Prinsenhof Delft en het Mauritshuis in Den Haag.
