De nacht dat Het Concert van Johannes Vermeer verdween
Publicatiedatum: 4 maart 2023
Sint Patrick’s Day, 33 jaar geleden. Een groot feest in het Iers-georiënteerde Boston, zoals eigenlijk ieder jaar. Maar deze editie van de Ierse feestdag zal niet snel vergeten worden in de Amerikaanse stad. En dat is niet vanwege het feest zelf. 18 maart 1990 gaat de boeken in als de dag waarop de grootste kunstroof ter wereld plaatsvond. Vele schilderijen van Nederlandse schilders werden uit hun lijst gesneden, waaronder Het Concert van Johannes Vermeer.
In aflevering 4 van De Nieuwe Vermeer staat het verloren werk Het Concert centraal. Dit is het enige werk in de serie waarvan er een afbeelding bestaat. Het raakte verloren in de grootste kunstroof van de geschiedenis en is sindsdien spoorloos. Kunsthistoricus Pieter Roelofs legt zijn band uit met het verloren schilderij: “Iedereen in de kunstwereld kijkt elke dag uit naar de terugkeer van Het Concert. Als we dit werk weer aan het kleine oeuvre van Vermeer kunnen toevoegen, dan is dat voor mij pure emotie. Dat raakt me in elke vezel.”
Podcast over de kunstroof
Hoe kon het gebeuren dat zo’n belangrijk werk relatief simpel gestolen werd? Podcastmaker Mandula van den Berg dook voor De Nieuwe Vermeer Podcast in deze kunstroof. Ze sprak daarom met kunstdetective Arthur Brand. Hij bracht in zijn leven al meerdere verloren kunstwerken boven water, waaronder een Picasso. “Als we het hebben over de roof in het Isabella Stewart Gardner Museum, dan hebben we het wel echt over De Heilige Graal. Dat is in deze wereld de zaak die iedereen wil oplossen.”
De nacht van de roof
Maar hoe gingen de dieven nu te werk tijdens die ene nacht op Saint Patrick’s Day? Arthur: “Er waren enkel 2 bewakers aanwezig in het museum. Zij deden hun nachtronde. Op een gegeven moment werd er aangebeld. Eén van de bewakers, Rick Abbott, spiekt door het kijkgaatje en ziet 2 agenten staan. Maar de bewakers is altijd verteld: “Jullie doen voor niemand de deur open, zelfs niet voor de Paus.” De 2 agenten vertelden dat ze waren gekomen vanwege een melding van overlast. Abbott stond voor een lastige keuze.”
Eerder die avond was het brandalarm herhaaldelijk afgegaan zonder duidelijke reden. Op een nacht als Sint Patrick’s Day kon het zomaar zijn dat een stel feestvierders over het ijzeren hek was geklommen. Het kon zijn dat de melding daarover ging. “Rick Abbott heeft toch de deur opengedaan en de agenten kwamen binnen,” aldus Arthur. “Ze vroegen hem om zijn collega te roepen en weg te stappen van zijn bureau, waar zich de enige alarmknop bevond. Als de andere bewaker beneden komt, staat Abbott al tegen de muur, met handboeien om. In een fractie van een moment wordt ook de tweede bewaker geboeid en beseffen ze wat er gebeurt: “Gentlemen: this is a robbery!”
Vervolgens konden de 2 verklede agenten ongestoord hun gang gaan en trof de politie de volgende ochtend uitgesneden lijsten aan, van onder andere Het Concert. Wie tot op de dag van vandaag naar het Isabella Stewart Gardner Museum gaat, ziet de lege lijsten van de gestolen werken hangen. Ter herinnering aan die ene nacht tijdens Saint Patrick’s Day.
Waar is Het Concert van Johannes Vermeer nu?
De gestolen werken zijn nu meer dan 30 jaar spoorloos en nog iedere dag is de kunstwereld hard aan het werk om ze terug te vinden. Zo ook Arthur: “Er zijn nog zoveel sporen, maar ik heb een theorie. Als de werken nog bestaan, dan vermoed ik dat ze in handen zijn van de IRA.” De IRA, de Irish Repulican Army, is nauw verbonden met de stad Boston en haar grote Ierse gemeenschap. “Als je een kroeg binnenkwam in Boston, dan stond er altijd een pot waar je geld in kon doen om de strijd te steunen in Ierland”, zegt Arthur. “De IRA is ook vaker betrokken geweest bij kunstroven. Ze hadden meerdere keren een gestolen werk in hun bezit, zelfs een keer een Vermeer (De Gitaarspeelster).
De IRA zet die werken in om strafvermindering te krijgen in onderhandeling met de Engelse justitie. Ik ben in contact gekomen met mensen dicht bij de IRA. Hoewel er altijd werd ontkend dat ze er iets mee te maken hadden, hebben ze nooit ontkend dat ze het werk in hun bezit hebben. Vervolgens vroegen ze mij: “Als jij iets voor ons kan uitzoeken, dan kunnen wij je misschien helpen om de werken terug te vinden.” Dat is alles wat ik daar op dit moment over kan zeggen…”
Wilt u weten of Arthur Brand dicht bij het oplossen van de grootste kunstroof van de geschiedenis is? En wat James Bond te maken heeft met een verandering in de wereld van kunstdiefstal? Luister naar aflevering 4 van De Nieuwe Vermeer Podcast.
Beluister De Nieuwe Vermeer Podcast
Over De Nieuwe Vermeer
In het tv-programma De Nieuwe Vermeer brengen creatievelingen en professionele kunstenaars uit heel Nederland deze verdwenen werken tot leven. De werken worden beoordeeld door Vermeer-experts Pieter Roelofs en Abbie Vandivere. Een ode aan de iconische schilder, maar vooral ook een ode aan creatief Nederland. Het programma omvat naast een televisieprogramma ook een podcast, VOD-serie én een online expositie. De zes afleveringen van De Nieuwe Vermeer zijn te bekijken via NPO Start. De 12 winnende doeken worden van 20 maart tot en met 4 juni 2023 geëxposeerd in Museum Prinsenhof Delft en het Mauritshuis in Den Haag.
