Willem-Alexanders kerstboodschap, een persoonlijke Troonrede

Elk jaar richt koning Willem-Alexander zich tot ons met een persoonlijke boodschap die op Eerste Kerstdag op televisie wordt uitgezonden. De kerstboodschap wordt altijd een paar dagen van te voren opgenomen, want er mag niets misgaan. Miljoenen Nederlanders stemmen elk jaar weer af op de traditionele kerstrede van de koning, en het doen en laten van een koning ligt nu eenmaal onder een vergrootglas: alles wordt door de kritische kijker geregisseerd en geduid. Want de kerstboodschap wordt gezien als een persoonlijk statement van de koning. Een graadmeter van hoe hij als mens over de dingen denkt.

Nepnieuws

Zo reageerde de koning vorig jaar, heel verrassend, op de waan van de dag: ‘nepnieuws’, op werkelijkheid lijkende onzin, dat als echt nieuw wordt verspreid via social media. In zijn kerstboodschap zei de koning dat het vaak lastig is “feiten en verzinsels van elkaar te onderscheiden. Nuance en inlevingsvermogen lijken bij voorbaat het onderspit te delven en Twitter maakt het debat soms bitter.” Zo’n uitspraak over een populair actueel thema zou onder koningin Juliana ondenkbaar zijn geweest. Of de woorden van de koning ook op mij invloed hebben gehad? Na vele jaren twitter-genot ben ik sinds kort gestopt. Het voelt nog onwennig, maar ik begin weer plezier te krijgen in andere dingen, bijvoorbeeld het lezen van een boek. Onwillekeurig moet ik denken aan een uitspraak die koningin Beatrix eens deed in een van háár kersttoespraken. De koningin pleitte ervoor weer eens aandachtig de tijd voor elkaar te nemen, bijvoorbeeld door elkaar eens een brief te schrijven in plaats van een onpersoonlijk e-mailtje.

Oranje-traditie

Met de jaarlijkse kersttoespraak treedt koning Willem-Alexander in de voetsporen van zijn moeder Beatrix en grootmoeder Juliana. Koningin Juliana was de eerste Oranjevorstin die tijdens haar regering elk jaar een kersttoespraak hield. Deze werd alleen uitgezonden via de radio, ook toen halverwege de jaren 1960 de televisie een algemeen bekend medium was geworden. In de periode daarvoor hield koningin Wilhelmina slechts incidenteel een toespraak in de kersttijd. In 1939, een jaar voor de Duitse inval in ons land, sprak Wilhelmina de wens uit dat de vrede van Kerstmis zou afstralen op de kerstdagen van dat jaar, 1939: “Ik spreek de hoop uit, dat, ondanks de bewogen tijden, die wij beleven, de verheven rust en kalmte aan het komende feest ons deel zij en dat de vrede, die de Kerstnacht uitstraalt, in ons allen en de geheele menschheid indale. Ik zal veel aan u denken”. Het is pas koningin Beatrix geweest die haar kerstboodschap voor de televisiecamera uitsprak. Zij deed dat de eerste maal in het jaar 2000, als laatste van haar Europese collega-monarchen.

Kerstrozen in Delfts Blauw

De setting van de kersttoespraak ziet er heel persoonlijk uit. De koning wordt tot nu toe altijd gefilmd in de ontvangkamer van zijn woning, Villa Eikenhorst. Hier zien wij de koning als mens, als vader van een huisgezin, in een intiem, huiselijk decor. Familiefoto’s staan op tafeltjes, hier en daar staan zwarte neo-Lodewijk XVI-stoelen die ooit voor de salon van koningin Sophie op Het Loo waren besteld, maar voor Villa Eikenhorst van een lichte bekleding zijn voorzien. De zeer moderne kunst aan de wand verraadt de persoonlijke smaak van het koninklijk paar. Een kerstboom blijft evenwel buiten beeld. In plaats daarvan zien wij eigentijdse bloemboeketten in zilver of met veel wit of rood. Hierin vermoed ik de hand van koningin Máxima. Vorig jaar bestond de kerstdecoratie van de koning uit een grote Delfts blauwe pot met rode takken, omgeven door kleinere blauwwitte vaasjes met rode kerstrozen. Tijdens de officiële diners van het koningspaar worden de tafels soms van het zelfde arrangement voorzien.

Opschudding

De woorden van de koning worden gewikt en gewogen. Maar helemáál privé zijn ze niet. De inhoud van de kerstboodschap valt onder de ministeriële verantwoordelijkheid en hoe de tekst uiteindelijk gaat lopen is een taak van de Rijksvoorlichtingsdienst. Maar toch moet het klinken alsof de woorden door de koning zijn gekozen. Daar gaat veel voorbereiding aan vooraf. De koning is er ook de man niet naar een tekst maar ongezien op te lepelen. Bij de jaarlijkse Troonrede gaat het om een boodschap namens de regering, maar met kerstmis moet de koning suggereren dat de woorden door hemzelf zijn gekozen. Het blijft van belang dat de woorden van de koning afgestemd zijn op het regeringsbeleid. In België ging dat mis in 2012, toen de toenmalige koning Albert II zich uitsprak tegen het opkomende populisme in zijn land en een vergelijking maakte tussen een rechtse politieke partij en nazi-Duitsland in de jaren 1930. Gevaarlijk woorden, die de koning erg kwetsbaar maken. De woorden van onze koning zijn daarom algemener. Maar niet minder wáár als hij stelt: “niet zoeken naar een breder ik, maar naar een groter wij”.