Paul Rem: ‘Warme chocolade is een oude kersttraditie aan het hof’

Kerst is een feest van warmte, geborgenheid èn van tradities. Voor de één is All I want for X-mas van Mariah Carey het toppunt van kerstgevoel. Anderen zweren juist bij de kerstrui of warme Glühwein. De kerstboom is natuurlijk van ons allemaal. Maar er zijn ook oudere tradities die de moeite waard zijn om in ere te houden. Waarom? Omdat het ons verbindt met eerdere tijden en omdat zij  kleur geven aan ons alledaagse bestaan in december. Neem warme chocolade! Die is vooral bekend door het gebruik aan het hof.

Bijeenkomst met hofhouding en dienstpersoneel

Vlak voor de kerstdagen kwamen koningin Juliana en haar familie met de hofhouding en dienstpersoneel bijeen voor een gezamenlijke bijeenkomst. De locatie kon wisselen, want elk paleis kwam wel een keer aan de beurt. Traditioneel lazen Juliana of Bernhard bij een enorme kerstboom het Bijbelse kerstverhaal voor van de geboorte van Jezus in Bethlehem. Het Engelse ‘Christmas’ betekent dan ook: christus-mis, de mis die in de rooms-katholieke kerken wordt opgedragen ter ere van Christus’ geboorte.

Kerstspel

Tijdens de Oranje-kerstbijeenkomsten werden ook kerstliederen gezongen. In 1961 werd het kerstfeest gevierd in de Burgerzaal van het Paleis op de Dam in Amsterdam. Daar speelden de 4 prinsessen van Soestdijk, Beatrix, Irene, Margriet en Christina het kerstspel  ‘De ster van Bethlehem’. Beatrix speelde de rol van verteller, Margriet kroop in de huid van Maria, prinses Christina was een dorpsvrouw uit Bethlehem en Irene was engel. Dat waren nog eens tijden!

En dan is er … warme chocolade!

Maar daarna volgde het traditionele uitreiken van het kerstbrood door de koningin, daarbij geassisteerd door haar dochters, en het schenken van warme chocolade. Wij weten dat omdat daar beelden van zijn. Maar Juliana kende deze traditie al uit haar jeugd, want ook tijdens de kerstfeesten-met-het-personeel van haar moeder koningin Wilhelmina werden liters choco geschonken uit grote zilveren schenkkannen uit het paleis.

Willem III was een chocaholic

Wist Wilhelmina dat chocolade drinken een oud Oranjegebruik was? De 17de-eeuwse koning-stadhouder Willem III (volgens Wilhelmina de parel in de kroon van haar familie) kon gewoon niet zonder! Hij was een regelrechte ‘chocaholic’ die in zijn Engelse paleizen speciale keukens liet bouwen voor het bereiden en serveren van chocolade. En ook op Paleis Het Loo werd (in 1695) chocolade gedronken, zo zag ik in de archieven! Anno 2024 is het een kwestie van naar de supermarkt gaan, een paar pakken chocolademelk kopen en thuis in een pannetje gieten en opwarmen.  In de 17de eeuw, toen de mode van het chocolade drinken vanuit Spanje naar Engeland en Nederland overwaaide, was dat niet zo simpel. Willem III had dan ook een speciale chocolade-maker in dienst, luisterend naar de naam Aert Kemps. Kemps was belangrijk voor het hof, want iedereen snakte naar dit zeer exclusieve drankje!

Chocolademelk was het duurste drankje

Thee en koffie waren al heel bijzonder, want koffiebonen en theeblaadjes moesten geïmporteerd worden uit warme streken. Maar koffie en thee maken was niet zo ingewikkeld en tijdrovend. Chocolade was het duurste van alle exotische dranken die aan het hof werden gedronken omdat je een enorme hoeveelheid cacaobonen nodig had om chocolade als drank te kunnen bereiden. Van chocolade een drank te maken vereiste een lang proces voordat het in porseleinen kopjes kon worden geschonken. De bonen kregen eerst een toegevoegd aroma, waarna ze werden gebrand. Daarna moesten ze met de hand worden gepeld en langdurig verhit. Tot slot werden suiker en peper toegevoegd. Eveneens kostbare grondstoffen. De wat stevige substantie die ontstond werd geweld in water, wijn of melk. En pas dan kon het worden geschonken in speciale kannen die door de beste goud- en zilversmeden van Willem III werden vervaardigd.

‘Chocolata Royal’ was toen een show, een teken van ultieme luxe! Voelt u mijn voorzichtige advies al aankomen? Laten we warme chocolade drinken weer tot een vaste kersttraditie maken. En gewoon opwarmen in een pannetje!

Paul Rem is architectuur- en kunsthistoricus en conservator op Paleis Het Loo. Hij is bestuurslid van diverse musea, internationaal erkend expert ‘Oude meubelen’ en lid van het ‘TEFAF vetting committee’. Regelmatig schuift hij aan als tafelgast in Tijd voor MAX.  Maak ook eens een stadswandeling langs de Nederlandse bouwkunst met Paul Rem. Lees hier al zijn columns.

(Foto: Shutterstock)