Paul Rem: ‘Lady Chatterley in Hoorn’

Stenen spreken. Neem een willekeurige gevel in een historische Nederlandse binnenstad en je beseft: deze stenen hebben veel gezien, in dit huis heeft zich van alles afgespeeld. Een oude gevel weerspiegeld eeuwen van gebruik. Een woning werd een winkel en dus kwam er een etalage. Hout is kwetsbaarder dan steen, dus op een gegeven moment werden rotte kozijnen vervangen door eigentijdse vensters. Een gevel leeft, zeker als het om een eenvoudig, bakstenen monumentje gaat, waar je de veranderingen aan kunt aflezen. Maar soms stuit je als wandelaar tegen een harde schil. In Hoorn staat zo’n weerbarstig huis aan de Grote Oost, één van de oudste straten van dit voormalige Zuiderzee-stadje.

Eeuwenlang wilde iedereen in de Grote Oost wonen, want de straat lag bij het centraal gelegen stadsplein met de waag. En dicht bij de havens, die Hoorn zoveel welvaart heeft gebracht. Maar op deze hotspot was de grond duur en wandelend door de Grote Oost zie je dat iedereen op een kluitje zat.

Nanning van Foreest, de rijkste man van Hoorn

Maar niet Nanning van Foreest! De rijkste man van de stad (hij liet bij zijn dood een vermogen na van ruim 1,5 miljoen gulden) was burgemeester en onder meer bewindhebber van de West-Indische Compagnie. Omstreeks 1725 voegde hij 3 smalle panden tot 1 grote woning en plaatste daar een monumentale zandstenen gevel voor. Het absolute ‘paleis’ van Hoorn! Zo’n gevel zie je normaal aan de Amsterdamse Keizersgracht of aan het deftige Haagse Lange Voorhout. Zwaar lijstwerk, balustrades, siervazen, een balkon en gebeeldhouwde figuren die aan de klassieke oudheid doen denken, maken van de gevel een soort Hollands paleis van Versailles. Deze imposante, beetje pronkerige gevel vertelt een verhaal van macht, aanzien en invloed. En van een schandaal.

Agatha Foreest

De Foreesten zijn zo’n beetje de koninklijke familie van Hoorn. De gevel van het Foreestenhuis wordt bekroond door beelden van een vrouw die het geloof uitbeeldt (Fides), maar ook een vrouw die de liefde (Amor) voorstelt. Over liefde gesproken… Met zijn vrouw Jacoba krijgt Nanning van Foreest 9 kinderen- 5 dochters en 4 zoons.

Eén van zijn dochters is Agatha. Als jong meisje groeit zij op achter die paleisgevel aan de Grote Oost in Hoorn. Ze is intelligent en krijgt alle kansen haar smaak op het gebied van muziek en literatuur te ontwikkelen. Mooi, jong en rijk verlaat ze aan de arm van haar toekomstige echtgenoot het Foreestenhuis om te trouwen met Joan Foreest. Het is haar achterneef. Een kwestie van: je weet met wie je trouwt en het geld blijft in de familie. Maar of Agatha gelukkig is, dat weten we niet. Het paar krijgt- toen gebruikelijk- 9 kinderen. Maar misschien voelt Agatha dat er méér is in leven dan een gehoorzame, gerespecteerde, voorbeeldige dochter, echtgenote en moeder te zijn.

Geheime liefdesrelatie

Als Agatha 33 jaar oud is sterft haar man. En niet lang daarna raakt ze verwikkelt in een romance. Dat mag natuurlijk, ze is een eerbare, jonge weduwe. Maar je bewust zijn van je eigen stand en daarnaar te handelen, is zo’n beetje het allerbelangrijkste in de deftige 18^de eeuw. Een romance met een weduwnaar van adel had gekund, maar een affaire met een bijna 10 jaar jongere huisknecht, zoon van een boer, kan beslist niet! Agatha had er mee weg kunnen komen als ze de liefdesrelatie geheim had gehouden voor iedereen in Hoorn, maar dat doet ze juist niet. Niet uit onvoorzichtigheid, maar omdat zij zich niet voor haar liefde voor haar Jan schaamt.

Hoornse ‘Lady Chatterley’

Wat zal er veel geroddeld zijn in Hoorn, waar de Foreesten altijd zo eerbiedig werden gegroet. De familie die werkelijk alles heeft, maar die nu door het slijk wordt gehaald omdat Agatha zo dom is te kiezen voor haar eigen geluk. Haar zoons proberen het te verhinderen, maar Agatha zet toch door en trouwt met haar grote liefde. In 1928 schreef de Britse schrijver D.H. Lawrence zijn beroemde schandaalroman Lady Chatterley’s Lover, over een keurig gehuwde Engelse adellijke dame, die het aanlegt met haar tuinman. Sindsdien wordt Agatha ook wel eens de Hoornse ‘Lady Chatterley’ genoemd. Na zoveel eeuwen is het ongekende schandaal nooit vergeten in het meestal zo rustige Hoorn.

Wandel met Paul Rem door Hoorn en Enkhuizen in De Nederlandse Bouwkunst door de ogen van Paul Rem.

Paul Rem is architectuur- en kunsthistoricus en conservator op Paleis Het Loo. Hij is bestuurslid van diverse musea, internationaal erkend expert ‘Oude meubelen’ en lid van het ‘TEFAF vetting committee’. Regelmatig schuift hij aan als tafelgast in Tijd voor MAX.  Maak ook eens een stadswandeling met Paul Rem. Lees hier al zijn columns.

(Foto: Shutterstock)