Naar cookieinstellingen
Theekoepel

Paul Rem: ‘In een theekoepel werd niet alleen maar thee gedronken’

Sociale media is zowel een lust als een last. We lijken wel verslaafd aan dat knopje op onze mobiel. Even checken of er iets nieuws gemeld wordt op Facebook, X, TikTok of Instagram. Het verlangen naar de nieuwste roddel en het laatste feitje is van alle tijden. Alleen de vorm verandert met de tijd. Als treinreizend scholier zag ik elke dag mijn medepassagiers verscholen achter hun ochtendkrant. Ook een manier van nieuws tot je nemen. Nog verder in de tijd: in de 17e eeuw hadden de Nederlanders iets moois uitgevonden om ‘bij’ te blijven en in de 18e eeuw werd het echt een rage: de theekoepel.

De theekoepel

De theekoepel is een klein paviljoentje, rond of vierkant, met een tentdakje (soms van riet), of een echte koepel. Wie een beetje geld had plaatse op de uiterste uithoek van zijn tuin een koepel, zo’n klein paviljoentje. Het liefst aan een belangrijke doorgangsweg of aan een vaart of riviertje. De theekoepel lag wat hoger en als de hoge schuiframen waren geopend, dan zag ja alles en iedereen aan je voorbij trekken. Of het nu aan de Utrechtse Vecht is, de Zuid-Hollandse Vliet, het Spaarne of de Zaan, vanuit zo’n theekoepel hoorde je de nieuwtjes. Want veel bekenden bleven even staan praten, of werden zelfs even binnen gevraagd als het nieuwtje wel erg bedenkelijk van aard was.

Prestigeobject

Een theekoepel aan de rand van de buitenplaats was in de eerste plaats een prestigeobject van de eigenaars. Zij lieten aan iedereen zien dat zij vrije tijd hadden. In hun deftige koepel rookten zij een pijpje, lazen er een boek en vermaakten zij zich er met handwerken. Ook kon er flink gedronken worden, en niet alleen thee… De ‘gewone’ landgenoten wisselden de nieuwtjes wel uit op de markt of bij de pomp op het plein. Bij zo’n theepaviljoen was de centrale ruimte natuurlijk het belangrijkst.

Die was ook vaal het mooist, met sierlijk houtsnijwerk of schilderingen en soms ook met bewerkte stuukplafonds. Men hoefde niet voor elk wissewasje naar het grote huis te lopen. Vaak was er een klein keukentje, kasten om glazen, kop en schoteltjes te bewaren en niet onbelangrijk bij al dat theedrinken, een ‘privaat’, ofwel wc’tje. Bij het vuur van een eventueel aanwezig open haardje was het ook op kille dagen goed toeven.

Van nieuwtjes koepel naar afdakje tegen de zon

Die charmante en romantische theekoepels vormden een serieus stuk architectuur. De eenvoudigste theepaviljoentjes waren het werk van de plaatselijk timmerman of aannemer, maar de meest monumentale theekoepels waren een schepping van grote bouwmeesters, zoals Daniel Marot en Jan David Zocher. In de 19e eeuw raakten de theekoepels uit de mode. De nieuwtjes van de dag kon men in de vele kranten wel lezen. Toch hielden sommige rijken (vooral de nieuwe rijken die graag mee wilden doen met oude tradities) vast aan een theepaviljoen.

Neem bijvoorbeeld de familie Scholten in Groningen. Aan de Markt bewoonde de industrieel Willem Scholten een stadswoning met de breedste gevel van het plein. Maar aan de rand van de stad werd op zonnige dagen thee gedronken in hun ‘Scholtenskoepel’ aan de Hereweg, vanouds de belangrijkste toegangsweg tot Groningen vanuit het zuiden. Hij staat er nog steeds, aan de rand van de spoorlijn naar Assen. De koepel, gebouwd in 1868, is een echte pronk-koepel, met gietijzeren beelden in nissen. Maar die barokke theekoepel van Scholten is zo’n beetje de laatste monumentale tuinkoepel die werd gebouwd. De theekoepel raakte uit de mode en de meeste waren inmiddels ongewenste obstakels. In de tijd van onze overgrootouders ontwikkelde de koepel tot een prieeltje om uit de zon te zitten. Het was de tijd van de radio. De nieuwtjes kwamen met één draai aan de knop vanzelf binnen.

Paul Rem is architectuur- en kunsthistoricus en conservator op Paleis Het Loo. Hij is bestuurslid van diverse musea, internationaal erkend expert ‘Oude meubelen’ en lid van het ‘TEFAF vetting committee’. Regelmatig schuift hij aan als tafelgast in Tijd voor MAX.  Maak ook eens een stadswandeling met Paul Rem. Lees hier al zijn columns.

(Foto: Shutterstock)

Geef een reactie

Reactie

    jreitsma says:

    Geachte heer Rem, wat een heerlijk stukje over de theekoepels. Vroeger toen ik in Den Haag werkte reed ik vaak met de bus vanuit Oegstgeest, waar ik woon, naar mijn werkplek in Den Haag. Dan reed ik over de Rijksstraatweg – het verlengde van de N44 en dan zag ik links van mij op een hoge heuvel een grote theekoepel staan Maar was dat wel een theekoepel?
    Daar in de buurt stonden en staan veel landhuizen . In de tijd dat dit gebouw daar op die heuvel is geplaatst, waren die bomen er nog niet of heel laag. En de nu heel drukke verkeersweg N44 was misschien wel een zandpad. Ik zie het zo voor me!
    Maar als ik er nu langs rijd, kijk ik altijd uit naar die koepel.
    Vriendelijke groet Jolien Reitsma

Minder uitleg Meer uitleg

Cookies op de website van omroep MAX. Geef je toestemming!

Wij plaatsen Functionele cookies, om deze website naar behoren te laten functioneren en Analytische cookies waarmee wij het gebruik van de website kunnen meten. Deze cookies gebruiken geen persoonsgegevens. Voor cookies waarmee derden uw surfgedrag kunnen volgen, kunt u hieronder apart toestemming geven.

Meer uitleg

Waarom cookies?

Omroep MAX plaatst specifieke cookies om het gebruiksgemak voor bezoekers te vergroten. Ze helpen in functionaliteit en zijn bedoeld om inzicht te krijgen in de werking en effectiviteit van de websites.

Hiermee kunnen we de bezochte website zo gebruiksvriendelijke en interessant mogelijk maken voor de bezoeker. Hierbij worden geen gegevens verzameld die gebruikt kunnen worden om individuele gebruikers te volgen.

Functionele cookies

Cookies die er voor zorgen dat deze website naar behoren functioneert

De websites van Omroep MAX gebruiken cookies om er voor te zorgen dat onze websites naar behoren werken. Zo gebruiken wij cookies voor:

  • het onthouden van informatie die je invult op de verschillende pagina’s, zodat je niet steeds al je gegevens opnieuw hoeft in te vullen
  • het doorgeven van informatie van de ene pagina aan de volgende pagina, bijvoorbeeld als er een lange enquête wordt ingevuld of als je veel gegevens moet invullen bij een online bestelling
  • het opslaan van voorkeuren, zoals de taal, locatie, het gewenste aantal te tonen zoekresultaten, etc.
  • het opslaan van instellingen voor een optimale videoweergave, zoals de gewenste buffergrootte en de resolutiegegevens van je scherm
  • het uitlezen van je browserinstellingen om onze website optimaal op je beeldscherm te kunnen weergeven
  • het opsporen van misbruik van onze website en diensten, door bijvoorbeeld een aantal opeenvolgende mislukte inlogpogingen te registreren
  • het gelijkmatig belasten van de website, waardoor de site bereikbaar blijft
  • het aanbieden van de mogelijkheid om inloggegevens op te slaan, zodat je die niet elke keer opnieuw hoeft in te voeren
  • het mogelijk maken om te reageren op onze websites

Webstatistieken

Cookies waarmee wij het gebruik van de website kunnen meten.

Om te bepalen welke onderdelen van de website het meest interessant zijn voor onze bezoekers, proberen wij continu te meten met behulp van de software van comScore Digital Analytix hoeveel bezoekers er op onze website komen en welke onderdelen van de website het meest bekeken worden. Hiervoor gebruiken wij cookies.

Het is onderdeel van de (wettelijke) taak van Omroep MAX als Publieke Omroep om te rapporteren over onze prestaties. Daarvoor is het nodig om webstatistieken bij te houden. Ook nemen wij deel aan het landelijke internetbereikonderzoek STIR. Hiervoor gebruiken wij cookies, zodat wij de browser kunnen herkennen en op die manier het aantal bezoekers aan onze websites kunnen meten.

Van de informatie die wij zo verzamelen worden statistieken gemaakt. Deze statistieken geven ons inzicht in hoe vaak onze webpagina's bezocht worden, waar bezoekers de meeste tijd doorbrengen, enzovoort. Hierdoor zijn wij in staat structuur, navigatie en inhoud van de website zo gebruiksvriendelijk mogelijk te maken. De statistieken en overige rapportages kunnen wij niet herleiden tot personen.

Wij gebruiken cookies voor:

  • het bijhouden van het aantal bezoekers op onze webpagina’s
  • het bijhouden van de tijdsduur die elke bezoeker doorbrengt op onze webpagina’s
  • het bepalen van de volgorde waarin een bezoeker de verschillende pagina’s van onze website bezoekt
  • het beoordelen welke delen van onze site aanpassing behoeven
  • het optimaliseren van de website

Voor gebruik van deze cookies is geen toestemming vereist en deze kunnen dan ook niet worden uitgeschakeld.

Sociale media

Sociale cookies verzamelen gegevens over de activiteiten van gebruikers. Dit maakt het onder andere mogelijk om fragmenten van sociale platforms te bekijken, inhoud van onze websites te delen met je vrienden, te reageren op berichten van andere gebruikers en de makers of actief mee te discussiëren op onze forums. Sommige sociale cookies die geplaatst worden, kunnen door sociale medianetwerken ingezet worden om jouw internetgedrag te gebruiken voor commerciële doeleinden. Hier heeft Omroep MAX geen invloed op.

Voor meer informatie over de manier waarop deze derden omgaan met jouw persoonsgegevens, verwijzen wij je door naar het privacy beleid van deze derden. De meest voorkomende zijn:

Cookie-instellingen aanpassen en meer informatie

De cookie-instellingen voor deze website zijn te allen tijde naar je persoonlijke voorkeur te wijzigen. De pagina waarop je deze instellingen kunt wijzigen is te bereiken via deze link Cookie instellingen. Hier is ook gedetailleerde informatie vinden over welke cookies we specifiek plaatsen.

  • Ik wil Sociale Media koppelingen:

    hiermee staat u het plaatsen van Social media Cookies toe, deze netwerken kunnen u volgen en kan uw internetgedrag monitoren voor commerciële doeleinden.