Paul Rem: ‘Het ontrafelen van straatborden en gedenkbordjes, het is bijna een obsessie voor me’

Het ontrafelen van straatborden en gedenkbordjes: het is bijna een obsessie voor me. Mateloos intrigerend, omdat achter een naam of plaquette een bijzondere wereld schuil gaat. Zo liep ik onlangs in Den Haag, in de buurt van het  door de Jan Evertstraat, een smalle straat die parallel aan de Nieuwe Uitleg loopt. Jan Evert, Jan Evert.., wie zou dat zijn? Nou, niemand dus! In het verleden had deze straat een bedenkelijke reputatie. De jenever zou langs de keien hebben gestroomd. Maar om dan de straat dan ‘Jeneverstraat’ te noemen zou wel erg ver gaan, en dus werd het Jan Evertstraat. Klinkt een stuk fatsoenlijker. Benieuwd hoe de Eendekotsweg in het Zeeuwse Gapinge en de Dubbeleworststeeg in Amsterdam aan hun naam zijn gekomen, maar even terug naar Den Haag, de Nieuwe Uitleg. Je moet er even moeite voor doen, maar dan heb je hem, die charmante kade die aangelegd werd aan het Smidswater, de gracht aan de rand van de oude stad.

Bijzondere bouwstijlen

Paul van Vliet woonde aan het Smidswater, de achteruitgang van het paleisje van koningin-moeder Emma komt er op uit en hier staat ook, op nummer 26, één van de vroegste Nederlandse voorbeelden van de Art Nouveau-stijl. De architect-aannemer Piet Lorrie liet 2 smalle oudere panden verbouwen tot een woonhuis voor hemzelf. De begane grond werd gebruikt als kantoorruimte en de bovenverdiepingen als woonruimte. De voorgevel van het gebouw is bijzonder: die bestaat uit 2 bouwstijlen. Links de toen al wat ouderwetse neo-gotische stijl en rechts het toen hippe Art Nouveau. Het huis heeft zo ongeveer de opvallendste brievenbus van Den Haag: een liggende poes in sierlijke koperen krullen. Meer jugendstil kan bijna niet. Die kenmerkende sierlijke lijnen zie je overal terug in het gebouw, zoals in het ijzerwerk van de voordeur.

Het huis van actrice Fie Carelsen

De familie Lorrie had uitzicht op het huis Nieuwe Uitleg 16: een charmant, smal Hollands huis van baksteen, met 2 verdiepingen, een rechte goot en beneden een smalle deur met 2 vensters ernaast. Alle ramen hebben donkergroen geverfde luiken. Van zo’n gevel vind je er in elke stad tientallen. Deftige, maar onopvallende huizen. Tot je de kleine plaquette op nummer 16 in het vizier krijgt. Want hier blijkt een bijzondere vrouw te hebben gewoond: de actrice Fie Carelsen, tot haar afscheid in 1958 de Grande Dame van het destijds toonaangevende Haagse toneel, de Anne Wil Blankers van toen.

Een glansrol in haar artiestenbestaan was de hoofdrol in het toneelstuk ‘Mata Hari’, dat opgevoerd werd ter ere van haar zilveren jubileum als actrice in 1932. Mata Hari kent u als het donkerharige Friese meisje Greetje Zelle, dat aan het beging van de 20ste eeuw naar Parijs trok om furore te maken met zelf verzonnen Indische dansen, waarbij ze sluier na sluier liet vallen. Een schandaal en meteen ook een groot succes. Internationale faam kreeg zij ongewild toen zij vele jaren later, tijdens de Eerste Wereldoorlog, in Frankrijk werd gefusilleerd omdat aangetoond zou zijn dat ze een spionne was.

Een gedenkbordje voor Mata Hari

Maar kort tevoren had zij het onrustige Frankrijk ontvlucht en haar toevlucht gezocht in het neutraal gebleven Nederland. In Den Haag huurde zij een woning aan de…. Nieuwe Uitleg, nummer 16! Fie Carelsen had dus na de dood een oogje op het huis waar die andere ster had gewoond. Is het een wonder dat zij zich zo goed in haar rol als Mata Hari kon verplaatsen? Gelukkig is er ook een plaquette van Mata Hari. Hij is rond en uitgevoerd in brons. De mysterieuze danseres zien we met een hoofdtooi waarmee zij ooit Parijs aan haar voeten kreeg.

Of Mata Hari het er naar het zin had? Het sobere, kleinsteedse Den Haag kon zich niet meten met het wufte, feestvierende Parijs. Aan een vriend schreef zij dan ook, vanuit haar kleine salon op de eerste verdieping: ‘Het zijn kleine landen, bescheiden middelen, benepen gevoelens’. Als ze in Den Haag was gebleven, en dus niet teruggekeerd naar Frankrijk, dan was ze in leven gebleven. Ik zou zeggen: dan maar bescheiden… Maar haar bijzondere leven leverde wèl een plaquette op!

Paul Rem is architectuur- en kunsthistoricus en conservator op Paleis Het Loo. Hij is bestuurslid van diverse musea, internationaal erkend expert ‘Oude meubelen’ en lid van het ‘TEFAF vetting committee’. Regelmatig schuift hij aan als tafelgast in Tijd voor MAX.  Maak ook eens een stadswandeling langs de Nederlandse bouwkunst met Paul Rem. Lees hier al zijn columns.

(Foto: ANP)