Leverinjecties

In 1972 liep ik stage bij een huisarts, als coassistent. Er was nog een vrij spreekuur, dus elke ochtend een volle wachtkamer. Particulier verzekerden konden wel een afspraak maken, maar ziekenfondspatiënten moesten gewoon op hun beurt wachten. De dokter maakte veel visites en ik mocht mee.

Opvallend was dat veel patiënten wekelijks thuis een injectie kregen van de dokter. Althans (al weer) als zij particulier verzekerd waren. Met steeds dezelfde injectiespuit kreeg iedereen hetzelfde: leverinjecties. De reden daarvoor was niet duidelijk, maar de patiënten zeiden dat ze daar erg van opknapten. Nu zouden we dat de placebowerking noemen, maar misschien was vooral de aandacht van de dokter heilzaam.

Leverinjecties, ‘Hepar ra forte’, bevatten geconcentreerd leverextract met vitamine B12 en foliumzuur, blijkens een advertentie in het vakblad voor dokters in 1960 . Vooral dat ‘forte’ deed het goed. Bij een tekort aan vitamine B12 of foliumzuur ontstaat een bepaald soort bloedarmoede, maar leverinjecties werden vaak voor elke soort bloedarmoede gegeven of soms alleen maar omdat iemand een beetje moe was.

Nu weten we wel beter, maar het duurt altijd lang voordat dokters zinloze behandelingen stoppen. De patiënt gelooft erin, maar de dokter zelf ook. Zo is het ook gegaan met veel andere behandelingen. ‘Amandelen knippen’ was bijna een standaard behandeling voor kinderen die vaak verkouden waren, maar dat bleek onzin. Een oorontsteking leidde steevast tot doorprikken van het trommelvlies, totdat bleek dat een behandeling met antibiotica even goed hielp. En weer later werd duidelijk dat een paracetamolletje net zo goed helpt.

Onlangs werd bekend dat er wel 1366 verrichtingen zijn die dokters beter kunnen nalaten omdat er geen wetenschappelijk bewijs voor is: de beter-niet-doen-lijst. Dat varieert van laboratoriumonderzoek, röntgenfoto’s, scans, onderzoek met een slangetje in de maag tot herniaoperaties voor rugpijn en kijkoperaties voor een kapotte meniscus in de knie.

Die zinloze behandelingen kosten natuurlijk geld, dat we beter kunnen gebruiken. Echter, sommige mensen menen dat een extra onderzoekje ter geruststelling geen kwaad kan. Maar het is anders:  baat het niet, het schaadt vaak wel. Die populaire leverinjecties uit de jaren 50 en 60 leidden soms juist tot leverziektes door het gebruik van dezelfde naalden. En kijkoperaties kennen, net als andere operaties, complicaties. En de bloedingen na het knippen van amandelen waren soms dodelijk.

Die beter-niet-doen-lijst is geen echte lijst. Het zijn 1366 handelingen in richtlijnen waar dokters nu grote vraagtekens bij zetten. Goed wetenschappelijk onderzoek kan daar zekerheid over geven, maar soms is het gewoon een kwestie van gezond verstand. En uitleggen dat iets laten soms beter is dan iets doen.