Josine Droogendijk: ‘Tijdens het staatsbezoek aan Kenia werd iedere uitspraak en actie van het koningspaar onder het diplomatieke vergrootglas gelegd’
Publicatiedatum: 22 maart 2025
Hoe is het om 4 dagen lang op eieren te lopen? Vraag dat maar aan koning Willem-Alexander en koningin Máxima, die net een veelbewogen staatsbezoek aan Kenia achter de rug hebben. Iedere uitspraak en actie van het koningspaar werd onder het diplomatieke vergrootglas gelegd. Dat brengt ons bij een interessante vraag. Want wie is er eigenlijk betrokken bij de keuze om te gaan? Beslist de koning dat zelf of is dat het werk van politiek Den Haag?
Bezoek van een land aan een land
Zou hij thuis aan de keukentafel gemopperd hebben? Of zijn speech zenuwachtig hebben staan oefenen voor de spiegel? Hoe koning Willem-Alexander zich gevoeld heeft in de dagen voor het Keniaanse staatsbezoek, is niet bekend. Het is ook maar de vraag of dat ertoe doet. Tijdens een staatsbezoek draait het immers niet om de persoon Willem-Alexander, maar om het symbool dat hij vertegenwoordigt. Het is een bezoek van een land aan een land, niet van Willem-Alexander aan Kenia.
Wie bepaalt waar een staatsbezoek naar toe gaat?
Heeft de koning dan helemaal geen zeggenschap over de landen die hij als staatshoofd bezoekt? Is hij oneerbiedig gezegd de trekpop van het kabinet? Hoewel men in Den Haag deze beeldvorming graag stimuleert, is de realiteit ingewikkelder. Het ministerie van Buitenlandse Zaken regelt inderdaad de praktische en diplomatieke zaken rondom een staatsbezoek, maar de welgevalligheid van het staatshoofd is daarbij geen overbodige luxe. Het zou wel een heel mal gezicht zijn als de koning mokkend en mopperend over de rode loper wandelt.
In de realiteit heeft de besluitvorming dus wel wat weg van een tango. Het is een samenspel, maar wel een samenspel waarbij de uiteindelijke verantwoordelijkheid bij de minister van Buitenlandse Zaken ligt. Zegt hij of zij stellig ‘nee’ tegen een idee, dan gaat het ook niet door. Dat betreft zowel de keuze van een te bezoeken land als de invulling van het programma en de speeches. Koningin Beatrix had in 1995 nadrukkelijk de wens uitgesproken dat zij tijdens het staatsbezoek aan Indonesië koninklijke excuses wilde aanbieden voor wat er in het verleden was gebeurd. Premier Kok zei ‘nee’, en zo geschiedde het ook.
Heeft de koning inspraak?
Waarom is het dan toch een tango? Omdat een staatshoofd over het algemeen geen scheepstoeter hoeft te gebruiken om gehoord te worden. Koningin Beatrix wilde aan het eind van haar regeerperiode graag een tweede staatsbezoek brengen aan België en Luxemburg. De band tussen de monarchieën is hecht. En gebeurde dat ook? Jazeker. Of koning Willem-Alexander ook al bestemmingen van zijn wensenlijstje heeft afgevinkt, is niet bekend. Wel weten we dat er 2 keer per jaar een gesprek plaatsvindt tussen de koning en het ministerie van Buitenlandse zaken. Tijdens deze gesprekken worden wensen van beide partijen uitgebreid besproken. Daarnaast wordt er door de ambtenaren en een afvaardiging van de koning zo’n 8 keer per jaar vergaderd over de te bezoeken landen.
De opties worden tijdens zo’n gesprek ingedeeld in 5 categorieën. Monarchieën, G20-landen, buurlanden, EU/NAVO-landen en de out of the box-landen. Het is aan het ministerie van Buitenlandse Zaken om hier een goede mix van te maken. Het liefst een mix die het welzijn van Nederland bevordert én de koning goed bevalt.
De verschillend petten tijdens een staatsbezoek
Waar zijn moeders wil vaak wet was, houdt Willem-Alexander sterk rekening met de petten die hij draagt. Is hij als staatshoofd aan zet? Als hoofd van de familie? Als persoon? Ik hoor hem daar tijdens koninklijke werkzaamheden vaak een opmerking over maken. Bijvoorbeeld: “Vandaag ben ik hier als voorzitter van X of Y.” Of: “Als staatshoofd hoef ik het niet eens te zijn met de inhoud van een wet, mijn handtekening bekrachtigt alleen dat het juridisch juist is verlopen.” Aan de hand van de pet die hij draagt, neemt hij een beslissing over zijn manier van handelen. Zijn staatsbezoek aan Kenia kunnen we daarmee niet automatisch zien als een persoonlijke wens.
Het gaat ook weleens mis
Ging dat in het verleden dan altijd goed? Welnee. De tango is door beide partijen ook wel eens aangevoeld als een potje touwtrekken. Bijvoorbeeld in de jaren 90, toen koningin Beatrix een staatsbezoek bracht aan Israël. Het was de persoonlijke wens van Hare Majesteit om een bezoek te brengen aan de Klaagmuur en de Grafkerk. De Nederlandse regering gaf haar geen toestemming, omdat het bezet gebied betrof. Dat viel natuurlijk niet in goede aarde. De wens voor beide bezoeken bleef bestaan. Uiteindelijk werd besloten dat de Klaagmuur en Grafkerk niet in het officiële programma zouden worden opgenomen, maar dat ze wel privé bezocht mochten worden op de -daarvoor ingeroosterde – vrije middag.
Andersom krijgt een minister van Buitenlandse zaken ook weleens nul op rekest. President Trump zegde een maand van tevoren het staatsbezoek aan Denemarken af vanwege alle heibel rondom Groenland. De annulering werd niet via de diplomatieke wegen doorgegeven, maar gewoon open en bloot via een bericht op sociale media.
In Den Haag weten ze wel een beetje hoe zo’n botte weigering voelt. In 2010 stond president Yudhoyono van Indonesië al bijna op het vliegveld toen hij besloot het staatsbezoek aan Nederland te annuleren. Reden daarvoor was een kort geding van de Zuid-Molukse regering in ballingschap. Hoewel Nederland de president meermaals verzekerde dat hij niet zou worden opgepakt vanwege zijn immuniteit, bleef hij toch in eigen land. En zo blijkt maar weer dat een staatsbezoek wel wat weg heeft van een tango. Een tango tussen 2 landen, en evengoed tussen een staatshoofd en ministerie.
Journaliste Josine Droogendijk schrijft blogs, vlogs en columns over koninklijke mode en ze schuift regelmatig aan bij Tijd voor MAX. Ze volgt de royals in binnen- en buitenland op de voet. Over de kledingstijl van koningin Máxima raakt Josine niet uitgesproken. Lees hier al haar columns.
(Foto’s: ANP/RVD)
