Jan Slagter: ‘Aan afzeiktelevisie heb ik een bloedhekel’

De documentaire over de Tokkies die sinds 30 april 2024 is te zien op Prime Video, heeft de tongen losgemaakt over hoe ver je kunt gaan met reality-tv en of je deelnemers niet beter tegen zichzelf zou moeten beschermen. Als ik iets belangrijk vind bij dit soort programma’s is dat de mensen niet beschadigd worden. Die verantwoordelijkheid heb je als televisiemaker, in ieder geval bij MAX.

‘We zijn misbruikt’

20 jaar geleden werd de populaire realityserie rondom Hanna Tokkie, Gerrie Ruijmgaart en hun kinderen uitgezonden bij SBS6. Pieter Storms produceerde het programma naar aanleiding van een uit de hand gelopen burenruzie in de Amsterdamse wijk Slotermeer. De naam Tokkie werd gemeengoed als scheldwoord en haalde zelfs de Dikke Van Dale als synoniem voor asociaal. Hanna vertelt in de documentaire dat ze nog dagelijks verdriet heeft van wat de televisieshow destijds met hun imago heeft gedaan. De gezinsleden werden uit sensatiezucht bewust negatief afgebeeld, meent ze: “We zijn misbruikt.”

Authentiek, dat maakt het leuk

Televisieprogramma’s waarin gewone burgers figureren waren er al tientallen jaren geleden. U denkt misschien aan Big Brother, maar eerder was er natuurlijk al het verborgen camera-programma Poets, de verkeersovertreders in Blik op de Weg en wat dacht u van Robert ten Brink met zijn All You Need is Love? Het genre heeft sindsdien een enorme vlucht genomen en is inmiddels niet meer weg te denken van het scherm. De aantrekkelijkheid ervan is dat er gewone mensen aan meedoen, die nog nooit op tv zijn geweest. Het is niet nep, maar authentiek.

Vertekend beeld

Daar moet ik wel wat kanttekeningen bij maken. De kijkers krijgen altijd een gefragmenteerd beeld van een kandidaat te zien, nooit diens totale persoonlijkheid. De makers willen ‘een verhaal’ vertellen en lichten bepaalde aspecten eruit. En de kijker vormt aan de hand van die beeldselectie vaak al te snel een waardeoordeel en deelt dat helaas soms in niet te verstane woorden op sociale media, waar een kandidaat weleens het mikpunt van hoon en spot kan worden.

De spontaniteit gaat eraf

Waren deelnemers in het verleden wellicht wat naïef, nu beseft men beter hoe beeldvorming werkt, hoe men overkomt op tv. Menigeen geeft zich op voor deelname om er beter van te worden, bijvoorbeeld om als influencer meer volgers te krijgen. Doordat ze er in het achterhoofd rekening mee houden dat de camera’s altijd meedraaien, gedragen heel wat mensen zich anders dan ze normaal zouden doen. Daardoor dreigt de spontaniteit verloren te gaan.

Steeds extremer

Nu er zoveel reality-tv is, gaan producenten in hun wens om op te vallen en zich te onderscheiden van de rest, steeds verder. Ze selecteren extravagante types en bedenken extreme verhaallijnen om maar spraakmakende televisie te kunnen maken. Dat kan als je niet oppast leiden tot excessen zoals we zagen bij de Tokkies. Volgens de tv-recensente van het AD Angela de Jong zijn deelnemers in sommige programma’s zelfs vogelvrij verklaard.

Goede begeleiding

Er rust dus een grote verantwoordelijkheid op de schouders van de makers. Zij dienen deelnemers tegen zichzelf in bescherming te nemen met professionele begeleiding vooraf, tijdens en na de opnames. Presentatoren moeten kandidaten op hun gemak stellen en zoveel mogelijk zichzelf laten zijn en bij het schieten van de beelden en de daaropvolgende selectie luidt de boodschap: laat de deelnemers in hun waarde.

Kijk naar Heel Holland Bakt

Een goed voorbeeld is Heel Holland Bakt. Daar wordt iedere deelnemer met respect behandeld en wordt niemand afgezeken. De kandidaten voelen zich vanaf dag één in de tent één familie. Iedereen gaat met opgeheven hoofd die tent uit. Ik houd niet mensen die hun stinkende best doen en vervolgens de grond in worden geboord.

Dat doe je mensen niet aan

Daarom zou ik bij MAX ook nooit een datingprogramma voor ouderen willen. Het is vaak gênant om te zien hoe dolverliefde oudere kandidaten die vaak al heel veel hebben gemaakt in hun leven, zoals het overlijden van hun partner, worden afgewezen. Dat doe je mensen niet aan.

Jan Slagter is oprichter-directeur van Omroep MAX, de omroep voor ouderen. Hij maakt zich op verschillende manieren hard voor de belangen van ouderen in onze samenleving. Lees hier al zijn columns. 

(Foto: ANP)