Eten van een gouden bord

In vroeger tijden was het belangrijk dat je aan een koning of keizer zag dat hij rijk en machtig was. Hij woonde in een paleis, hij werd omgeven door lijfwachten, reed bij voorkeur in een gouden koets, én hij at van een gouden bord, anders was hij geen vorst. Een heerser die het breed liet hangen moest bijna wel een goed en edel heerser zijn. Sommige koningin hadden wat moeite aan dat beeld te voldoen…

Bijbelse weelde

In de Bijbel lees je het al: een goed en rechtvaardig vorst mocht imponeren. Salomo was een wijze koning, die door zijn goede bewind lang regeerde en grote schatten verzamelde. De beschrijvingen van de Tempel die hij in Jeruzalem bouwde en daarna zijn eigen paleis, roepen het beeld op van een weelderig-oosterse wereld. Veel vorsten hebben Salomo nagedaan. Ook de Oranje-vorsten. De stijl, uitstraling en materiaalkeuze van verschillende van hun troonzetels gaan terug op de troon van koning Salomo: een rijk gebeeldhouwde, vergulde armstoel, geplaatst op treden en versierd met leeuwenfiguren. Kwam het even goed uit dat een leeuw ook in het wapen van de Oranjes voorkomt?

Napoleon-stijl

Een haast iconisch monarch die terugvalt op de oudheid om zijn macht te rechtvaardigen, was Napoleon. In relatief korte tijd was hij van eenvoudig Corsicaans korporaaltje opgeklommen tot keizer der Fransen! Hoe leg je die wonderlijke carrière switch uit aan je oude, revolutionaire strijdmakkers? Koning Lodewijk XVI was nèt onthoofd, en nu een keizer? Napoleon besloot zich tijdens zijn kroning in de Parijse Notre Dame uit te dossen als Romeinse veldheer-keizer en wekte daarmee de suggestie: ik laat Frankrijk glorieuze tijden beleven waarbij het Romeinse keizerrijk in het niet valt. En nog steeds is zijn stijl, de stijl van het keizerrijk (Empirestijl ), populair aan de Europese vorstenhoven. Was Parijs al eeuwenlang hèt centrum van goede smaak en allure, Napoleon deed daar een schepje boven op en zette voortaan de toon. Ook koning Willem-Alexander liet zich voor zijn staatsieportret ter gelegenheid van zijn inhuldiging omringen door Napoleontisch meubilair. Ook at Napoleon bij officiële diners van gouden borden. Ook zijn broer Lodewijk Napoleon, die korte tijd Koning van Holland was, vond dat hij in zijn paleis in Amsterdam de keizerlijke Bonaparte- staat moest voeren. In Parijs bestelde hij een omvangrijke stapel borden van verguld zilver, die in grote kisten in het Paleis op de Dam aankwamen.

Na 5 jaar ontnam grote broer uit Parijs kleine broer in Holland weer zijn troon. Napoleon kwam daarna éénmaal Amsterdam, waar hij kort in het paleis logeerde dat zijn broer voor zichzelf in de Empirestijl had laten inrichten. Natuurlijk at de keizer van de modieuze borden dat ongebruikt in de kasten stonden. Maar niet lang daarna werd ook hij verslagen in de Slag bij Waterloo. Na bijna 20 jaar ballingschap keerde het Huis van Oranje terug naar ons land. De laatste stadhouder, prins Willem V, was gestorven, maar zijn oudste zoon, de Prins van Oranje, kwam terug om ‘Soevereine Vorst’ te worden. Een lastige titel. Wat is dat: een soevereine vorst? Het zat er allemaal een beetje tussenin. Geen prins, geen stadhouder, geen koning. Maar door Lodewijk Napoleon waren de Nederlanders al een beetje aan het begrip ‘koning’ gewend geraakt en Willem I liet zich al snel ook zo noemen.

Hollandse aanpassingen

Bij staatsie-diners maakt het Nederlandse hof nog steeds gebruik van de borden uit het servies dat Lodewijk Napoleon in zijn Amsterdamse paleis liet staan. Maar ze zijn van zilver en niet meer van verguld zilver! Koning Willem I vond het allemaal wat te veel, die blingbling op tafel en gaf opdracht het Napoleontische wapen, dat op de rand van elk bord gegraveerd was, te veranderen in zijn eigen wapen. Voor veel kosten werd de goudlaag verwijderd, zodat het zilver over bleef. Onlangs lukte het zo’n bord te verwerven voor Paleis Het Loo. In de 19de eeuw werden door het hof nog wel eens betalingen gedaan in de vorm van voorwerpen van zilver. Er waren immers borden genoeg? Het Loo is blij met een voorbeeld van de schoorvoetende aanvaarding van onze eerste Oranje-koning van zijn nieuwe ambt: koning zijn. Een koning die niet durfde te eten van gouden borden!