Er is iets mis

“Persvrijheid staat in steeds meer landen onder druk. Nederland blijft zich inspannen om bedreigde journalisten in het buitenland te beschermen.” Dat schrijft Mark Rutte in het Regeerakkoord 2017-2021 van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie. Het zou de minister-president sieren ook eens kritisch te kijken naar hoe het in ons eigen land journalisten steeds moeilijker wordt gemaakt hun belangrijke werk naar behoren uit te voeren.

Programma uit de lucht

Het Limburgse Venlo en het Surinaamse Paramaribo. Duizenden kilometers van elkaar verwijderd – in een rechte lijn 7.555 km om precies te zijn – en toch wordt er dezelfde taal gesproken. Maar de 2 plaatsen hebben meer gemeen, zo bleek uit recente, bijna gelijktijdige voorvallen die mij verontrustten. Eerst maar ’s inzoomen op Suriname. Daar zendt Radio Paramaribo al 30 jaar elke dag het populaire satirische radioprogramma Zeven Even uit. Herstel: zónd, want de Surinaamse regering heeft het verboden. Het programma zou leugens verspreiden, politici, rechters en etnische groepen beledigen en de normen en waarden van de Surinaamse samenleving aantasten. Het radiostation is zelfs gedreigd met intrekking van de vergunning. Een regelrecht staaltje censuur, waarmee we Suriname in dezelfde groeiende groep landen met gebreidelde persvrijheid kunnen scharen als Rusland en Turkije. Het is natuurlijk niet aan de regering om de inhoud van de media te bepalen. Iedere Surinaamse burger of groepering die zich beledigd of onheus bejegend voelt kan naar de rechter stappen.

‘Oprotten!’

En dan Venlo. Daar werden in het stadsdeel Blerick journalisten mishandeld door een groep jongeren. Een verslaggever en cameraman van PowNed werden op de grond gegooid en ook reportageteams van NOS en ANP werden belaagd en ernstig bedreigd. De journalisten wilden reportages maken over de wijk waar onrust heerst na een aantal schietpartijen. NOS-verslaggever Ardy Stemerding werd duidelijk gemaakt dat hij en zijn collega’s beter konden gaan als hun leven hun lief was. “Dit is onze wijk, wij maken hier de dienst uit”, kreeg hij te horen. Onder politiebegeleiding moesten de journalisten het stadsdeel verlaten. Kersverse minister Ferdinand Grapperhaus van Justitie en Veiligheid maakte niet erg veel indruk met zijn uitspraak achteraf dat hij dit incident “uiterst kwalijk” vond. “Dit kan absoluut niet.” Tsja. Kordaat optreden door de gealarmeerde politieagenten en daadwerkelijke bescherming van de journalisten had meer zoden aan de dijk gezet.

Het gaat terloops…

U zult zeggen: wat heeft dit met elkaar te maken, overheidscensuur en semicriminele hangjongeren? Daar doet Frits van Exter, oud-hoofdredacteur van Vrij Nederland letterlijk een boekje over open in de begin deze maand verschenen publicatie Er gaat iets mis met de persvrijheid. Dat boekje maakte hij naar aanleiding van het tienjarig bestaan van het Persvrijheidsfonds, dat het journalisten in Nederland mogelijk maakt in vrijheid hun werk te doen en hen moreel en financieel steunt bij juridische procedures met een principieel karakter. De voorzitter van het fonds, Folkert Jensma, valt het op hoe terloops en haast vanzelfsprekend de persvrijheid kan worden aangetast: “Ineens staan er agenten om je heen die je camera, opnameapparatuur of notitieblok willen afnemen. En ja, er komen ook in Nederland huiszoekingen voor, afluisterpraktijken, arrestatie, hechtenis en andere vormen van intimidatie.”

Belangrijke info weggelakt

2 voorbeelden van intimidatie zien we terug in de cases die Frits van Exter bespreekt: het geheimhouden van informatie en juridisch machtsvertoon. We kennen in ons land het beginsel van openbaarheid van bestuur (Wob). Maar het verschil met de toekenning ervan is groot. Je moet in Nederland wel een heel lange adem hebben wil je informatie van de overheid loskrijgen. Dat niet alleen; als dan uiteindelijk de overheid bij een Wob-verzoek over de brug komt, blijkt vaak dat veel informatie is weggelakt. De inmiddels door de Tweede Kamer aangenomen ‘Wet open overheid’ moet hierin echt verbetering brengen.

Kapot procederen

Journalisten worden ook nogal eens gesaboteerd met lange en dure juridische procedures. Neem bijvoorbeeld het telecombedrijf Pretium dat telefoonabonnementen verkocht aan ouderen, waar ze moeilijk meer vanaf konden komen. Verschillende media besteedden kritisch aandacht aan deze kwalijke verkooppraktijken. Zodra er iets onwelgevalligs was gepubliceerd of dreigde te worden gepubliceerd, stapten de advocaten naar de rechter. En zo nodig gingen zij door tot de hoogste rechter, om de betreffende journalisten ‘kapot te procederen’. In de meeste gevallen werd het bedrijf trouwens in het ongelijk gesteld.

Moed in de schoenen

Jensma waarschuwt voor het ‘chilling’ effect van dit soort pestpraktijken: voor je het weet wordt een journalist voorzichtig, worden risico’s gemeden en wordt eerder halt gehouden. Fnuikend voor een democratische rechtsstaat. Nee, zelfs in Nederland is persvrijheid niet vanzelfsprekend en verdient zij voortdurend aandacht. Ook van kabinet Rutte III.