Emina Zorlak: ‘De oliebol als eetbaar symbool voor geluk’

Op de laatste dag van het jaar denk ik terug aan de mooie en minder mooie momenten van het jaar en maak ik lijstjes van dingen die ik het komende jaar wil doen. Waar word ik gelukkig van? Wat voor geluk wens ik dierbaren toe? De traditie van gelukwensen rond de jaarwisseling gaat in Nederland gepaard met een vette hap, de oliebol. En die heeft een hele reis afgelegd!

Ontstaan van de traditie

Tijdens de Middeleeuwen liet de katholieke kerk op 11 november de 40-daagse vastenperiode voor Kerstmis beginnen, om zich mentaal voor te bereiden op de bijzondere dagen. Hierdoor vierden boeren Sint-Maartensavond lange tijd uitbundiger dan Oud & Nieuw, want het werd een soort Nieuwjaarsdag. Vaak werd het gevierd met kermissen waar oliekoeken werden gegeten. En omdat Sint-Maarten een heilige was die het opnam voor de minderbedeelden, werden de oliekoeken vooral uitgedeeld aan de armen. Er was toen niet veel olie, dus werden ze in een klein laagje gebakken en werden het plattere koeken, vandaar de naam.

Interessante link met carnaval

De Sint-Maartensavond die uitbundig werd gevierd doet denken aan carnaval, wat ook voorafgaat aan het vasten, in dit geval voor Pasen. Nog even lekker gek doen en feest vieren, voordat er een nieuwe fase ingaat. In heel veel landen zien we typisch carnavalseten dat ontzettend op de oliebol lijkt. Het frituren in olie zou symbool staan voor de zon, die de donkere wintermaanden zou verdrijven en er werd geloofd dat het eten ervan geluk en overvloed zou geven. Net als het delen van de oliebol. In Venetië hebben ze de Fritelle di carnevale, gefrituurd deeg met gedroogd fruit en specerijen. In Lyon hebben ze de Bugne, in Spanje de Rosquillas de anis, specifiek in Valencia hebben ze de Banuelos, kleine gefrituurde balletjes met pompoen. De Duitse krapfen of berliner, de Poolse Pączki of Faworki en ga zo maar door; zoet, vet, kortom, een eetbaar symbool voor geluk.

Inspiratiebron voor de Amerikaanse donut

Wat velen wereldwijd vandaag de dag associëren met eetbaar geluk is de vette, zoete, Amerikaanse donut. Niet alleen in de winter of met Pasen, maar het hele jaar door. De populariteit van de donut begon tijdens de eerste wereldoorlog, toen Amerikaanse soldaten overzee deze vette hap aten omdat ze heimwee hadden. Zo werd het een symbool van Amerikaanse democratie en werd het steeds vaker in films gebruikt als belonende snack voor politieagenten. De fastfoodketens hebben het wereldwijd voor iedereen toegankelijk gemaakt, maar het waren de Nederlandse kolonisten die het in Amerika hebben geïntroduceerd, toen ze de oliebol meenamen naar New York, wat toen nog New Amsterdam heette. En zo is de cirkel rond.

Oorspronkelijk recept

Het enige Nederlandse gedrukte kookboek uit de 17e eeuw, De Verstandige Kock, waar de oliekoeken in worden genoemd zijn heel specifiek. Er zouden toen opvallend veel specerijen zoals kaneel en kruidnagel verwerkt zijn in het beslag. Niet gek gezien de VOC-periode, maar ondanks deze overdaad aan specerijen, waren de oliekoeken goed in balans, omdat er ook veel amandelen en vooral veel rozijnen in gingen, namelijk dezelfde hoeveelheid als bloem. Toen men in de 18e eeuw aan meer olie kon komen, ontstonden de bolle koeken, omdat ze in de olie konden drijven tijdens het bakken, de oliebol dus. Later werd het recept aangepast, zodat de oliebol luchtiger werd. Pas in de 19e eeuw werd het een echte traditie om rond de jaarwisseling de oliebollen te eten die we nu kennen.

Klein groot geluk

Voor 2025 wens ik u natuurlijk goede gezondheid en veel geluk, maar heel specifiek ook meer verbinding met ons eten. Of het nou in de vorm van het bestieren van een moestuin is, meer contact met de boeren en makers of juist zelf meer in de keuken staan om uzelf te verwennen. Ik ben er echt van overtuigd dat de verbinding met ons eten ons meer geluk brengt. Ik hoop natuurlijk dat u meteen dit jaar nog begint met dit recept. De oliebol, maar dan net wat anders. Fijne jaarwisseling!

Recept: hartige oliebol met pesto en oude kaas (circa 12 stuks):

Ingrediënten:

• 150 oude kaas
• 25 g boter
• 250 ml melk
• 0,5 zakje gedroogde gist
• 1 ei
• 250 g bloem
• 0,5 mespuntje zout
• 3 el groene pesto
• 1 l zonnebloemolie om in te frituren

Bereidingswijze:

Snijd de kaas in hele kleine blokjes. Smelt de boter in een pannetje. Voeg de melk toe en verwarm tot handwarm. Schenk dit mengsel in een kom en voeg de gist toe. Breek het ei erboven en kluts het. Roer de bloem en het zout door het beslag. Voeg de pesto en de kaas toe en meng goed door. Laat het beslag circa een uur rijzen onder een vochtige doek.

Verhit de olie in een hoge pan tot 180 graden. Roer het beslag nog eens voorzichtig door. Schep met 2 ingevette lepels ballen van het beslag en laat voorzichtig in de olie glijden. Bak de oliebollen in circa 5 minuten goudbruin en gaar. Haal ze met een schuimspaan uit de pan en laat uitlekken op keukenpapier.

Culinair journalist Emina Zorlak ontwikkelt al jong een passie voor eten. Naast haar passie voor eten klopt haar hart ook sneller voor media. Voor onder andere MAX bedenkt ze de recepten voor Kook mee met MAX en Bak mee met MAX en heeft ze een eigen kookrubriek hier op MAX Vandaag: Dit kookt MAX Vandaag. Lees hier al haar columns.

(Foto: Shutterstock)