Alleen op de wereld

“Neem Capi bij je, Remi, het dier zal je verwarmen”, zei Vitalis nog. Ik legde wat stro over ons beiden heen en kroop vlak tegen hem aan. Daarop boog hij zich over mij heen en gaf mij een kus. Het was de tweede maal, dat hij dit deed en het was helaas ook de laatste maal…

Zomaar een fragment uit ‘Alleen op de wereld’, het jeugdboek van de Fransman Hector Malot. Bij het lezen van deze en andere passages hield ik het vroeger als kind niet droog, zo had ik het te doen met de lotgevallen van de achtjarige Remi, een vondeling. Het jongetje is steeds meer op zichzelf aangewezen en heeft in zijn eenzaamheid alleen de oude straatmuzikant Vitalis en als die wegvalt, slechts enkele dieren als metgezel. Het boek heet oorspronkelijk ‘Sans famille’, zonder familie. Het ontbreken of wegvallen van familiebanden is een belangrijke oorzaak van de eenzaamheid die veel ouderen in ons land treft; van de ruim vier miljoen 55-plussers voelen meer dan één miljoen mensen zich eenzaam.

Die eenzaamheid zal de komende jaren alleen maar toenemen, waarschuwen deskundigen. Eenzaamheid kan ernstige gevolgen hebben; het gevoel kan mensen letterlijk ziek maken. Zo verhoogt het de bloeddruk, het stressniveau en de kans op een depressie. Eenzame mensen hebben een hoger risico op overgewicht, slaapstoornissen en te veel alcoholgebruik. Door de stress die eenzaamheid teweegbrengt, functioneert het immuunsysteem slechter. Eenzame mensen overlijden zelfs eerder. Eenzaamheid zou wel eens volksziekte nummer één kunnen worden.

Tal van oorzaken kunnen worden aangewezen. Neem het feit dat steeds meer mensen scheiden, ook op hogere leeftijd. We worden steeds ouder, dus de kans dat iemand zijn of haar partner voor lange tijd overleeft, groeit. De pensioen- en AOW-leeftijd wordt alsmaar verhoogd; hoogbejaarden merken dat hun oudere kinderen langer moeten doorwerken en dus minder tijd voor hen hebben. Bejaardenhuizen worden gesloten; ouderen moeten langer thuis blijven wonen, waardoor de gelegenheid om anderen te ontmoeten kleiner wordt. Dat heet dan met zo’n mooie politieke term ‘de participatiemaatschappij’. Maar als je mensen – ook als ze een slechte gezondheid hebben en minder mobiel zijn – dwingt om in hun eigen huis te verblijven, komt van die participatie aan de samenleving weinig terecht!

Ouderen hebben ook minder te besteden en door allerlei bezuinigingen worden activiteiten waar men elkaar kan ontmoeten ook schaarser. En dan is er nog een mentaliteitsprobleem de maatschappij ingeslopen, dat maakt dat vele kinderen niet of nauwelijks omkijken naar hun oude vader of moeder, dat buren soms niet eens weten wie er naast hun woont, dat men te druk is met zichzelf en de ander over het hoofd ziet. Maar de oorzaak ligt ook soms bij de betrokkene zelf; die vergeten is om een sociaal netwerk om zich heen te bouwen, of die zo weinig zelfvertrouwen heeft dat hij of zij niet echt op een ander durft afstappen. Vaak heeft men in de zorg voor anderen zichzelf weggecijferd en staat men er nu alleen voor.

Omroep MAX heeft al jaren geleden het probleem van eenzaamheid onder ouderen onderkend. In 2006 hebben we in nauwe samenwerking met NIGZ MAX 50plusnet opgezet om eenzaamheid en sociale isolatie onder vijftigplussers voorkomen. MAX 50plusnet is dé ontmoetingsplek van MAX; de gratis website biedt u een platform om op een laagdrempelige manier mensen te ontmoeten met dezelfde interesses. Zo kunt u kennismaken met leeftijdgenoten met wie u kunt mailen en chatten, om eventueel daarna samen of in clubverband activiteiten te ondernemen, kortom uw sociale netwerk uitbreiden.

Ook met de tv-serie ‘Nooit Meer Alleen’ wil MAX bijdragen aan het oplossen van dit maatschappelijke probleem. Het afgelopen jaar volgden wij het leven van vijf mensen die hun leven weer op de rit willen krijgen en bouwen aan een nieuw sociaal netwerk. Natuurlijk liet MAX ze niet in het diepe springen; wij begeleidden en stimuleerden de vijf gedurende het proces dat ze door moesten. Presentatrice Martine van Os ontdekte dat door overlijden van een dierbare, een scheiding, ontslag of andere factoren eenzaamheid het leven langzaam kan insluipen. De vijf mensen die centraal staan in de serie besluiten om niet bij de pakken neer te gaan zitten en proberen dat eenzame gevoel kwijt te raken.

In de zevendelige serie die werd uitgezonden vanaf 30 november tot en met 22 december leerden we deze moedige mensen voor wie ik steeds meer bewondering en respect kreeg, op een zeer persoonlijke en openhartige wijze kennen. Tini van 68 jaar en gescheiden, die altijd klaarstond om voor anderen te zorgen en daarbij vergat voor zichzelf te zorgen. Het programma gaf haar het duwtje dat ze nodig had om het leven weer op te pakken. De vrouw van Henk (81) was zijn alles; samen hadden ze niemand nodig. Maar nadat zij was overleden, werd het stil in het huis van Henk. Alleen Piet, zijn kanarie, houdt hem gezelschap. To (82) runde jarenlang met haar man een brillenzaak en was gewend om onder de mensen te zijn. Maar nu voelt ze zich eenzaam, omdat er veel mensen om haar heen zijn weggevallen. Koos (82) is vijf avonden per week te vinden op de bridgeclub of de biljartclub. Hij lijkt niet eenzaam, maar soms slaapt hij de hele middag, omdat hij anders niet weet hoe hij de dag doorkomt. Lydia (55) is in korte tijd bijna alles verloren. Ze ziet nu niemand meer. Vaak is de kassière bij de supermarkt de enige met wie zij praat.

Het was niet moeilijk geweest om van de tv-serie een sentimenteel melodrama te maken. Maar u kent MAX, dat soort programma’s vol goedkoop effectbejag maken wij niet. ‘Nooit Meer Alleen’ is een eerlijk en positief verhaal geworden, waarin de hoofdpersonen zelf aan het woord komen en ‘dicht op de huid’ worden gefilmd. Optimisme ondanks alle tegenslag is wat het programma uitstraalt. Het is prachtig om te zien hoe Tini, To , Lydia, Henk en Koos opbloeien en weer gaan geloven in zichzelf. Ik wens ze stuk voor stuk een hele goede en sociale toekomst toe!